چهره های متفاوت اختلال نقص توجه/بیش فعالی

مترجم و تحلیل گر: عاطفه غرقی، روانشناس

اختلال کمبود توجه بیش‌فعالی یا اختلال کم توجهی بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال روان‌پزشکی است که کودکان پیش‌دبستانی، کودکان، نوجوانان و بزرگ‌سالان سراسر جهان را مبتلا کرده و مشخصه‌ی آن الگوی کاهش پایدار توجه و افزایش تکانش گری و بیش‌فعالی است. ADHD  اغلب با اختلالات دیگری همراه است ازجمله اختلالات یادگیری، اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی و اختلالات رفتار ایذایی.

داستان تامی

تامی پسر ۸ ساله کلاس سومی است. او کلاس دوم بود که والدینش برای چندمین بار به مدرسه خواسته شدند. نمرات تامی بسیار پایین بود و تکالیف کلاسی را ناقص انجام می­داد و در انجام تکالیف منزل نیز عملکرد خوبی نداشت.

 اولین بار نبود که این نگرانی­ ها در مدرسه به وجود آمده بود. تامی در پایان کلاس اول، علی رغم این که در آزمونی که توسط مشاور مدرسه گرفته شده بود توانایی­ های بالایی از خود نشان داد ، اما با خواندن مشکل داشت. در آن زمان شکایت تامی از این بود که سرو صداهای موجود در کلاس باعث پرت شدن حواسش شده است. ارزیابی­ های بیشتر در آن زمان توسط روانپزشک او، احتمال وجود اختلال ADHD را در وی نشان داد که از نوع بی­ توجهی بود. از آن­جا که والدین او- به خصوص پدرش- مشکلی با بیش­ فعالی نداشتند، مخالف هر گونه درمان دارویی بودند. آن­ ها چندین کتاب خودیار برای یادگیری مهارت­های لازم برای کمک به تامی جهت انجام تکالیف مدرسه و از بین بردن بی­ احترامی­ هایی که به بزرگترها می­کرد تهیه کردند. پیشرفت­ او خوب بود ولی پدر تامی از مادرش به علت بی­ توجهی به نظم و انضباط شکایت داشت. مادر تامی به این دلیل که معتقد بود درست نیست که او از تمام فعالیت­های مورد علاقه­ اش منع شود، با همسرش مشاجره می­کرد.

جهت کمک به حل مشکلات تامی و مقابله با اختلاف­ نظرهایی که میان والدین او در مورد رویکرد صحیح وجود داشت، تامی به یک روانپزشک کودک ارجاع داده شد. ارزیابی­ های انجام شده، تشخیص اختلال ADHD را تایید کرد. تلاش والدین برای سازمان­دهی به تکالیف مدرسه او کمک کننده بود اما همه موافق بودند که کافی نبوده است. پدر تامی پس از صحبت با خواهرش که پسر او نیز مبتلا به اختلال ADHD بود و پاسخ خوبی به دارودرمانی داده بود، از موضع خود پایین آمد.خواهرش درگیری­ هایی که او در مدرسه داشت و زمان­ هایی را که به دفتر مدرسه فرستاد شده بود را به پدر تامی یادآوری کرد.

تامی در جلسه­ ای که در آن پدر و مادرش نیز حضور داشتند، در مورد این که چقدر از مشکلاتی که دارد خسته است و از تلاش ­هایی که در مدرسه داشته، دلسرد شده است صحبت کرد. او گفت که بیشتر شب ­ها با گریه خوابش می­برد.

تصمیمی که برای درمان تامی گرفته شد، استفاده از داروهای محرک بود و او پاسخ قابل انتظاری به این درمان داد. وقتی تامی به یک گروه خواندن بزرگ­تر منتقل شد و به عضویت تیم بسکتبال مدرسه درآمد بسیار خوشحال بود. تجویز دارو برای تامی به نحوی انجام شد که تاثیرات آن در طول مدت زمان حضور او در مدرسه تا عصر ادامه داشته باشد و رفتار وی در آخر هفته مشکلی نداشت.

یکی از انواع اختلال ADHD در کودکان، نقص توجه است که با علائمی چون : عدم توجه به جزئیات، عدم توانایی حفظ توجه در کارهای جدی یا فعالیت های تفریحی، عدم سازمان دهی و نظم دادن به کارها و نداشتن مدیریت زمان، پرت شدن حواس به آسانی با محرک های مزاحم و بی اهمیت، فراموش کردن کارهای روزمره ی خود و ..قابل تشخیص است. در این داستان شکایت اصلی والدین تامی حواس پرتی وی با محرک های مزاحم و عدم توانایی در سازمان دهی به وظایف و تکالیف مدرسه اش بود.  آنچه والدین باید بدانند این است که بی توجهی در ADHD از لحاظ رفتاری به صورت پرت شدن از تکلیف، نداشتن پشتکار، مشکل متمرکزماندن، و نامنظم بودن آشکار می شود و ناشی از لجبازی یا فقدان درک نیست. بسیاری از والدین، مانند والدین تامی، به علت عوارض شایع مصرف دارو در کودکان با دارودرمانی مخالف هستند. آکادمی طب اطفال آمریکا اغلب رفتاردرمانی را برای کودکان زیر ۶ سال توصیه می کند، اما در سنین بالاتر این ترکیب دارو درمانی و رفتاردرمانی است که منجر به نتایج بهتری در درمان این اختلال شده است.  با وجود این که هنوز علت قطعی برای ابتلای کودکان به این اختلال مطرح نشده است اما بسیاری از پژوهشگران بر تاثیر عوامل زیستی (کارکرد مغز و ترشح دوپامین) و ژنتیکی در بروز ADHD اتفاق نظر دارند و در بسیاری از موارد بررسی سابقه خانوادگی نشان از وجود رگه هایی از این اختلال در والدین یا اقوام نزدیک داشته است، همان طور که پدر تامی نیز در کودکی دچار مشکلات مشابهی در مدرسه بوده است.

داستان جاش

جاش دانشجویی ۱۹ ساله است که برای کمک گرفتن در مورد مشکلات تحصیلی به کلینیک دانشکده مراجعه کرده است. از ۶ ماه قبل که دانشگاه باز شد، او در آزمون­ ها عملکرد ضعیفی از خود نشان داد و نتوانست برنامه درسی خود را مدیریت کند. نگرانی­ های او در مورد اخراج از دانشکده موجب مشکلات خواب، تمرکز کم و ناامیدی در وی شده بود. پس از پایین شدن نمرات، او به خانه بازگشت و به خانواده­ اش گفت که باید ترک تحصیل کند. وقتی جاش کوچکتر بود، مادرش او را به کلینیک برده بود و در آن­جا او و برادر بزرگش برای ADHD تحت درمان قرار گرفته بودند. مادرش می­خواست بداند که آیا ADHD باعث این مشکلات شده است یا جاش مسئله را بزرگ کرده است.

جاش در ۹ سالگی به کلینیک مراجعه کرده و ADHD در وی تشخیص داده شده بود. مدارک مربوط به آن ارزیابی نشان می­ داد که جاش در مدرسه در نشستن روی صندلی، گم کردن وسایل، پیروی نکردن از مقررات، عدم تکمیل تکالیف منزل و گوش ندادن دچار مشکل بوده است.

علاوه بر این روانشناس مشکلات خواندن را نیز تایید کرده بود. از آن­جایی که جاش معیارهای تشخیص اختلال ناتوانی در یادگیری را نداشت، نتوانسته بود خدمات ویژه آموزشی را دریافت کند. اولین پزشک جاش، دارودرمانی را پیشنهاد کرده بود اما مادرش حاضر به انجام آن نشده بود. در عوض، او برای جاش یک معلم خصوصی گرفت تا روی تمرکز و مهارت­ های خواندن وی کار کند.

پس از آغاز دانشگاه، جاش گفت که اغلب در هنگام خواندن و یا گوش دادن به سخنرانی، به سختی می­تواند تمرکز کند. به دلیل استرسی که در مدرسه داشت، به سختی به خواب می­رفت، انرژی کمی داشت و نمی­توانست مانند هم سن و سالانش به تفریح بپردازد.

برادر بزرگتر جاش نیز مبتلا به ADHD بود. پدر جاش که نارساخوانی ( اختلال خواندن) داشت، وقتی او ۷ ساله بود از دنیا رفت. پدرش در نیمسال اول از مدرسه عالی اخراج شده بود.

اختلال بیش فعالی/ نقص توجه فقط مختص کودکان نیست و در بزرگسالان نیز مشاهده می شود. البته این اختلال بیشتر در بزرگسالانی مشاهده می شود که در کودکی به آن مبتلا بوده و درمان مناسبی برای آن دریافت نکرده اند. این افراد با مشکلاتی در دنبال کردن دستورالعمل ها، به خاطر سپردن اطلاعات، تمرکز کردن، سازماندهی وظایف و به موقع انجام دادن کارها در بزرگسالی مواجه می شوند که منجر به اضطراب، کاهش اعتماد به نفس، بی انگیزگی، خستگی مزمن و … در آن ها می شود. در این داستان، جاش با این که در دوران کودکی تشخیص ADHD دریافت کرده بود، به علت عدم درمان مناسب، در بزرگسالی دچار مشکلات زیادی در دانشگاه شد، تا جایی که تصمیم به ترک تحصیل گرفت. همچنین ابتلای برادر جاش به این اختلال و نیز ابتلای پدر او به نارساخوانی، نشان از تاثیر زمینه ژنتیکی و خانوادگی این اختلالات دارد. با این وجود که هنوز پژوهش هایی که در زمینه اختلال ADHD انجام شده است، پاسخ قطعی در مورد علت دقیق ابتلای افراد به آن نداشته اند، اما تاثیر ژنتیک و سابقه خانوادگی در بسیاری از موارد، مورد تایید قرار گرفته است.

منبع:The American Psychiatric Association (APA)