طب شرقی

طب شرقی (Oriental medicine) اصطلاحی کلی است که طب سنتی چین، کره، ژاپن، ویتنام، تبت و سایر کشورهای آسیایی را شامل می‌شود.

 به طور کلی فنون طب شرقی ابتدا در چین پایه ریزی شدند و شامل طب سوزنی، موکساسوزی، طب گیاهی، ماساژ، بادکش، gwa sha، تمرین تنفسی (qi gong) و ورزش (tai chi) است.

طب چینی نظامی منسجم و مستقلی از تفکرات و شیوه‌های کاربردی می‌باشد و مبتنی بر متون باستانی است.

این نظام طبی نتیجه فرآیند مداومی از تفکر انتقادی، مشاهده بالینی گسترده و آزمایش است و در آن نظریه پردازان و بالینگران سرشناس، مواد مختلف را به طور کامل تشریح کرده‌اند.

این طب ریشه در فلسفه، منطق، نازک طبعی و عادات تمدنی دارد که برای تمدن غربی ناشناخته است و به همین دلیل درک آن برای پزشکان غربی مشکل است.

نظریه اساسی طب چینی این است که نوعی نیروی حیاتی وجود دارد که انرژی chi نامیده می شود و این نیروی حیاتی در وجود ما به نحوی هماهنگ و متوازن جریان می‌یابد.

این هماهنگی و توازن دلالت بر سلامتی دارد. وقتی نیروی حیاتی به طرز مناسبی جریان نیابد، عدم هماهنگی و عدم توازن یا بیماری پدید می‌آید.

لطفا مطالعه شود

در این سری از مقالات تنها به شرح و توضیح انواع روش های مختلف طب مکمل منطبق با  کتاب سیناپس کاپلان و سادوک بر اساس DSM-5 پرداخته شده است و توضیح این روش ها به معنای رد و تایید آنها توسط کلینیک اعصاب و روان هیربد نیست.

کلینیک هیربد جهت مشاوره و درمان تنها از روش های درمانی مبتنی بر منابع علمی روز روانپزشکی و روانشناسی که در کارآزمایی های بالینی اثربخشی آنها ثابت شده است استفاده می کند.

روش های شرح داده شده در این مقاله صرفا جهت اطلاع است و مانند سایر روش های درمانی دیگر باید تحت مطالعات پژوهشی قرار بگیرند تا اثربخشی و عوارض جانبی آن ها مشخص شود.

 

طب فشاری و طب سوزنی

طب فشاری و طب سوزنی روش های مداوای چینی هستند  ودر کتب پزشکی باستانی (که قدمت آنها تا ۵۰۰۰ سال قبل  نیز می رسد) به این روش ها اشاره شده است.

این روش ها همچنان در طب شرق حائز اهمیت هستند.

اصل اساسی در طب چینی این باور است که انرژی حیاتی (qi یاchi) در مسیرهای خاصی (نصف النهارها) جریان می یابد و روی بدن ۳۵۰ نقطه (نقاط سوزنی) قرار دارد که دستکاری این نقاط با تحریک یا رفع انسداد جریان انرژی عدم تعادل را تصحیح می کند.

مفهوم بنیادی دیگر اندیشه وجود دو حوزه انرژی متضاد ( Yang , Yin ) است که برای حفظ سلامتی باید در حالت توازن باشند.

در طب فشاری نقاط سوزنی با انگشت دستکاری می شوند، در طب سوزنی سوزنهای استریل نقره یا طلا (تقریبا با قطر یک موی انسان را به عمقهای مختلف (۰ / ۵ میلی متر تا ۱ / ۵ سانتی متر) داخل پوست فرو میکنند و درجا به سمت چپ یا راست می چرخانند تا هر گونه عدم تعادل qi تصحیح شود.

مدت زمان چرخش در موارد مختلف متفاوت است.
در غرب، طب فشاری و طب سوزنی به این صورت توجیه شده اند که تحریک عصب سبب آزاد شدن ناقلین عصبی و آندورفین های درونزادی می شود که به مداوای بیماری کمک میکنند.

فواید طب سوزنی در انواعی از اختلالات، بخصوص در زمینه کنترل درد، تهوع و استفراغ پس از عمل، استئوآرتریت زانو، فیبرومیالژیا و سردرد به اثبات رسیده است.

سایر اختلالاتی که این فنون در مورد آنها به کار می رود عبارت اند از:

آسم، دیس منوره، درد گردنی، بی خوابی، اضطراب، افسردگی و سوء مصرف مواد و ترک سیگار.

در اکثر درمانگاه های کنترل درد در بریتانیا از طب سوزنی استفاده می شود. در برخی انواع طب سوزنی برای تقویت اثرات درمانی از جریان الکتریکی ضعیف استفاده می شود.

دست ورز درمانی

دست ورز درمانی (chiropractic) به تشخیص و درمان اختلالات عضلانی اسکلتی بخصوص اختلالات ستون فقرات می پردازد.

این روش را یکنفر کانادایی به نام دانیل داوید پالمر (۱۹۱۳-۱۸۴۵) ابداع کرد که در سال ۱۸۹۵ به ایالات متحده رفت و معتقد بود قرارگیری نامناسب ستون فقرات منجر به انتقال نابهنجار عصبی می شود که به نوبه خود علت همه بیماری ها است.
طبیبان این رشته با معاینه جسمانی و اشعه ایکس، بیماری ها را تشخیص می دهند.

درمان عبارت است از دستکاری استخوانها، مفاصل و عضلات برای بازگرداندن کارکرد بیومکانیک آنها.

دست ورز درمانی در جهان غرب بزرگ ترین حرفه مستقل بهداشتی جایگزین است .

دولت و مؤسسات بیمه این متخصصین را به رسمیت شناخته اند و سالانه حدود ۲۰ میلیون بیمار توسط آنان درمان می شوند.

موکساسوزی (Moxibustion)

موکساسوزی (Moxibustion) بر پایه نظریات طب شرقی استوار است که در آنها تحریک برخی نقاط بدن با حرارت سبب می‌شود نیروهای حیاتی بدن به توازن برسند.

در روش درمان موکساسوزی حرارت بر اثر سوختن برگ‌های خشک درمنه رسمی (Artemisia vulgaris) که به موکسا مشهور است تولید می‌شود و به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از آن استفاده می‌شود.

در روش مستقیم برگ خشک شده موکسا درون مخروطهای خاصی قرار داده می‌شود و روی پوست قرار می‌گیرد.

نوک مخروط روشن می‌شود ولی به محض اینکه حرارت احساس شد خاموش می‌شود.

در روش غیر مستقیم موکسا به شکل سیگار برگ در آمده و روشن می‌شود و در نزدیکی نقاط سوزنی خاص پوست قرار داده می‌شود.

موکساسوزی برای درمان اختلالات عضلانی اسکلتی، التهاب مفاصل، آسم و حساسیت پوست به کار می‌رود.

با این حال همچون بسیاری درمانهای جایگزین دیگر، ازمایش‌های بالینی علمی برای ارزیابی اثربخشی آن موجود نیست.

رفلکسولوژی

رفلکسولوژی (Reflexology) نوعی ماساژ ملایم پاها، دست‌ها و گوشهاست که به منظور تحریک نیروی شفا بخش طبیعی بدن انجام می‌شود.

در روش بازتاب شناسی سعی می‌کنند با پاک کردن رسوبات بلوری زیر پوست (که ممکن است در جریان طبیعی انرژی بدن تداخل کند) تنش فرد را تخفیف دهند.

بازتاب شناسان معتقدند که نقشه همه بخش‌های بدن را می‌توان روی کف پا یا کناره‌های پا ترسیم کرد، مثلاً نوک انگشت دوم پا نمایانگر چشم است.

با اعمال فشاری روی نقطه خاصی از پا می‌توان اختلالات مربوط به بخش‌هایی از بدن را تخفیف داد که نمود آنها روی آن نقطه خاص وجود دارد.

مطالعات NCCAM نشان داده رفلکسولوژی در بیماران دچار سندرم روده تحریک پذیر فوایدی داشته است.

رولفینگ

رولفینگ نوعی ماساژ است که یک زیست شیمیدان آمریکایی به نام ایدارولف (۱۹۷۹-۱۸۹۶) آن را ابداع کرد و از آن برای تخفیف تنش عضلات، بافت نرم و فاسیا (که عامل بیماریهای عضلانی اسکلتی مانند التهاب مفاصل و فیبرومیالژیا است) استفاده می‌کرد.

درمان عبارت است از ماساژ عمیق و گاه دردناک به منظور ایجاد سطوح انعطاف پذیر بین گروه‌های عضلات در سراسر بدن.

رولف دریافت که دستکاری دستگاه میوفاسیال بدن می‌تواند تغییرات زیادی در وضعیت قرارگیری و ساختمان بدن ایجاد کند؛ همچنان که بخشهای مختلف بدن ماساژ داده می‌شود خاطرات ده حالات هیجانی تخلیه می‌شوند.

به این معنا رولفینگ نوعی تجربه روانشناختی – فیزیولوژیک است. هیچ مطالعه‌ای از سوی NCCAM در مورد رولفینگ انجام نشده است.

مراقبه

مراقبه (Meditation) روشی است که طی آن فرد با تمرکز فکر روی یک واژه یا صدا (مانترا)، شیء خاصی نظیر شمع روشن یا حرکتی نظیر صفحه نوسانگر وارد حالت خلسه می‌شود.

در جریان خلسه به نوعی آرامش را تجربه می‌کند. خلسه مراقبه اثرات فیولوژیکی دارد که همگی مربوط به کاهش اضطراب است؛ فشار خون کاهش می‌یابد، میزان تنفس می‌یابد، میزان تنفس و ضربان قلب کند می‌شود و امواج آلفای مغزی افزایش می‌یابد.

مراقبه ذهن آگاهی از روش‌های بودایی مراقبه اخذ شده و عبارت است از توجه به آگاهی حال و آگاه بودن از حال با استفاده از کلیه وجوه حسی.

در این روش با جریان یافتن افکار در ذهن در خلال مراقبه، فرد به این افکار به دیدی بدون قضاوت می‌نگرد، آنها را همانطور که هستند می‌پذیرد و انعکاسی از ماهیت واقعی خود تلقی می کند.

این نوعی فرایند خودکاوشی و خود پرسشگری است.

مطالعات NCCAM نشان داده‌اند در خلال مراقبه تغییراتی در مغز، بخصوص در فعال شدن بخش قدامی مغز چه روی می‌دهد که با بهبود چشمگیر در علایم عینی و ذهنی اضطراب و وحشتزدگی همراه است.

در یک مطالعه بهبود زنان دچار سندرم روده تحریک پذیر گزارش شد.

ورزش درمانی

ورزش از طریق بهبود کارکرد جسمانی، کاهش بروز بیماریها و بهبود سلامت روان کیفیت زندگی را بهبود می بخشد.

اثرات مثبت ورزش بر روی کارکرد دستگاه قلب و عروق، عضلانی – اسکلتی و دستگاه ایمنی به اثبات رسیده است.

فواید ورزش به حوزه های شناختی و هیجانی نیز گسترش می یابد و بنابراین پیوند تن و روان را که مفهوم محوری بسیاری از روش های جسمی طب جایگزین و مکمل (یوگا، تای – چی، کی ۔ گونگ) است تایید می کند.

نشان داده شده که ورزش سبب تخفیف افسردگی، اضطراب و PTSD، بهبود کارکرد شناختی و عزت نفس و کاهش علایم روان پریشی در بیماران دچار اسکیزوفرنیا می شود.

این اثرات را می توان براساس مکانیسم های نوروشیمیایی توضیح داد، زیرا ورزش سبب افزایش ترشح عصب – رسانه ها نظیر سروتونین، آدرنالین و مواد افیونی درون زاد می شود.

ورزش در مورد افراد دچار بیماری های روانشناختی شدید فواید بسیاری دارد، زیرا این افراد بیشتر دچار بیماری های طبی وخیم مانند چاقی، دیابت و فشارخون بالا می شوند، سبک زندگی نشسته و کم تحرکی دارند و سیگار می کشند.

مطالعات انجام شده بر روی بزرگسالان دچار اسکیزوفرنی نشان داده است یک برنامه ورزش متوسط سبب کاهش شاخص جرم بدنی، بهبود تندرستی هوازی، افزایش عزت نفس و کاهش علایم روان پزشکی می شود.

ورزش ممکن است در رفع افزایش وزن ناشی از داروهای ضد روان پریشی و بهبود پذیرش بیماران نقش داشته باشد.
ورزش به عنوان یک مداخله درمانی در مراکز مراقبت های بهداشت روان فواید بالقوه چشمگیری دارد، هر چند در حال حاضر از این روش کمتر از حد لازم استفاده می شود.

یک برنامه ساختار یافته ورزش هوازی شامل جلسات ۴۵ دقیقه سه بار در هفته فواید قابل ملاحظه ای در بهبود سلامت قلب و عروق، عزت نفس، کیفیت زندگی و تغییر خلق و کاهش افسردگی داشته است.

برنامه های ساختار نیافته در مورد کسانی مفید است که از برنامه ورزشی پیروی می کنند.

هیچ مشکل و نقطه ضعفی در مورد ورزش های متوسط دیده نشده است و فواید برنامه ورزشی در زمینه سلامتی معنادار بوده است.

درمان ذهن آگاهی

مفهوم ذهن آگاهی به نوعی روان درمانی ترجمه شده که در آن درمانگر و بیمار به جای رویدادهای گذشته بر حال تمرکز می‌کنند.

بیمار تشویق می‌شود از نحوه احساسات خود و افکارش آگاه شود. وقتی بیمار هیجان تجربه شده خود را در مورد رویدادهای فعلی یا تعارضها وارسی می‌کند، بینش حاصله به تغییر در رفتار یا نگرش می‌انجامد.

ریکی  

ریکی (Reiki) واژه‌ای ژاپنی است که معنای آن شفا است (Rei به معنای “جهانی” یا “روحانی” و Ki به معنای انرژی حیاتی است.)

ریکی در سال ۱۹۲۲ توسط میکائو اوسویی پایه گذاری شد. شفای ریکی دارای دو درجه است.

طبیبان درجه اول ریکی برای به جریان افتادن انرژی شفابخش که ریکی نامیده می‌شود بدن بیمار را به آرامی و بدون دستکاری لمس می‌کنند.

انرژی ریکی از بدن طبیب براساس نیاز بیمار به بدن او منتقل می‌شود.

شفای درجه دوم طبیب را قادر می‌سازد در مواقعی که لمس امکانپذیر نیست انرژی را برای مداوا از راه دور به کار برد.

درمان ریکی اصولاً سبب احساس تقریبأ فوری آرمیدگی می‌شود که ممکن است سبب کاهش اثرات بیوشیمیایی استرس طولانی مدت شود.

ریکی درجه اول به آسانی آموخته می‌شود و روش مؤثری برای خوددرمانی اضطراب، بی خوابی و درد است.

از ریکی همچنین در آسایشگاه‌ها برای کنترل درد، کمک به بیمار رو به موت برای دستیابی به مرگی راحت و حمایت هیجانی از اعضای خانواده استفاده می‌شود.

این روش همچنین در بیماری‌های قلب و عروق برای کاهش فشار خون و کاهش آریتمی‌های قلبی به کار می‌رود.

مکانیسم اثر مشخص نیست اما دستگاه عصبی خودکار بخصوص تکانه‌های پاراسمپاتیک نقش دارد.

کی گونگ

کی گونگ (Qi Gong) روشی چینی است که بیش از ۲ هزار سال قدمت دارد. ترجمه تحت اللفظی کی کونگ عبارت است از مهارت یا کار (Gong) انرژی پرونده (QI).

این یک نظام ورزشی چینی است که انرژی حیاتی زندگی را جذب و جهت دهی می‌کند  و سبب ارتقا سلامت، پیشگیری از بیماری و افزایش نیروی حیات می‌شود.

کی گونگ ساکن ( Still Qi Gong) به صورت نوعی مراقبه بدون تحرک با تأکید بر تنفس و افکار آگاهانه اجرا می‌شود.

اما در کی گونگ متحرک حرکات بیرونی تحت جهت دهی آگاهانه ذهن انجام می‌شود.

مطالعات الکتروآنسفالوگرافیک تفاوت‌های قابل سنجشی را در الگوهای مغزی افراد انجام دهنده این روش‌ها نشان داده‌اند.

فواید ادعایی این روش عبارت‌اند از افزایش تولید سلول‌های خودایمنی، کاهش هیپرتانسیون و کاهش موارد سقوط در سالمندان.

منبع: 

کتاب سیناپس کاپلان و سادوک بر اساس DSM-5