اختلال ذخیره کردن در افراد مبتلا با مشکل مداوم در دور ریختن اموال یا دل کندن از آن ها مشخص می شود، که ارزش واقعی اموال درنظر گرفته نمی شود. این مشکل به علت نیاز خیالی به ذخیره کردن اشیاء و ناراحتی مرتبط با درو انداختن آن ها می باشد.
در نهایت منجر به انباشته شدن اموال می شود که خود موجب به هم ریخته شدن مکان زندگی و عدم استفاده از آن ها می شود.
این بیماری موجب اختلال در زمینه های مهم زندگی می شود. ۸۰ تا ۹۰ درصد افراد مبتلا اجناسی را جمع آوری می کنند که مورد نیاز نیستند یا فضایی برای نگه داری آن ها وجود ندارد.
اگر این افراد به هر دلیلی نتواند به جمع آوری بپردازنند احساس ناراحتی می کنند.
دلایل احتکار
دلایل اصلی که باعث می شود مانع دور انداختن اموال شود فایده یا ارزش زیبا شناسی آن ها یا دلبستگی عاطفی عمیق می باشد. ترس از دست دادن اطلاعات مهم هم شایع است. برخی در مورد سرنوشت اموال احساس مسولیت می کنند.
اجناسی که معمولا ذخیره می شوند شامل روزنامه ها، مجله ها، لباس های کهنه، کیف ها، کتاب ها، نامه ها، لوازم دفتری و تقریبا هر جنسی را ذخیره می کنند. ویژگی های دیگر این اختلال عبارتند از دودلی، کمال گرایی، اجتناب، طفره رفتن، مشکل برنامه ریزی و سازمان دادن تکالیف و حواسپرتی.
ذخیره کردن حیوان هم به صورت جمع کردن تعداد زیادی حیوان و عدم توانایی تامین حداقل استاندار های تغذیه، بهداشت و مراقبت دام پزشکی و تاثیر گذاشتن بر شرایط بد حیوانات مشخص می شود.
انگیزه فردی که دچار اختلال احتکار است می‌تواند چیزهای گوناگونی باشد.
انگیزه های احتکار
برخی از افراد گمان می‌کنند که چیزهایی که گردآوری کرده‌اند بسیار ارزشمند است در حالی که چنین نیست. برخی دیگر انجام چنین رفتاری را از دیگر اعضای خانواده‌شان می‌آموزند. پس اختلال احتکار می‌تواند زمینه‌ی روانشناختی و ژنتیکی داشته باشد.
برخی دیگر از افراد به چیزهایی که گردآوری کرده‌اند دلبستگی دارند و به گفته‌ی خودشان هر کدام از آنها یاد و خاطره‌ای آرامش‌بخش را برایشان یادآوری می‌کند.
کسانی نیز هستند که گمان می‌کنند چیزهایی که گردآوری کرده‌اند در روز مبادا به کارشان خواهد آمد و از آنها بهره می‌برند.
انگیزه احتکار هر چیزی می‌تواند باشد ولی نتیجه‌ی آن یکسان است.
خانه‌ی چنین کسانی بسیار شلوغ است و چیزهایی که گردآوری کرده‌اند را روی هم تلنبار می‌کنند.
یکی از پیامدهای خانوادگی و اجتماعی اختلال احتکار این است که اعضای خانواده به دلیل شرمندگی از شرایط خانه‌شان، در خانه مهمانی نمی‌گیرند.
اختلال احتکار در DSM-IV وجود نداشت و در آنجا به روان شناسان بالینی توصیه می شد، اگر احتکار کردن در افراد به سطوح افراطی برسد، می توانند آنها را مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری اعلام کنند، و اگر آنها معیارهای اختلال شخصیت وسواسی- اجباری را نیز داشته باشند، می توانند هم مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری (OCD)، و هم مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی- اجباری (OCPD) اعلام شوند.
اما روان شناسان اخیراً به این نتیجه رسیده اند که احتکار کردن اشیا در بسیاری موارد از سایر اختلالات نورولوژیک و پسیکولوژیک (از جمله، OCD و OCPD ) مستقل است. به این ترتیب، در DSM-5 یک طبقۀ تشخیصی مجزا به آن اختصاص داده شده است.
معیارهای DSM 5 برای اختلال احتکار
A: فرد همیشه به سختی می‌تواند چیزهایی که دارد را دور بریزد یا از آنها جدا شود. فرقی نمی‌کند که آنها با ارزش باشند یا نباشند.
B: دلیل این مشکل این است که فرد احساس می‌کند باید چیزهایی که دارد را برای روز مبادا نگه دارد. از سوی دیگر می‌خواهد از رنج و دیسترس ناشی از دور ریختن آنها خودداری کند.
C: ناتوانی از دور ریختن چیزها، کم‌کم به تعداد آنها می‌افزاید و باعث شلوغ شدن و انباشته شدن آنها در اتاق‌ها و دیگر بخش‌های خانه شود. به ویژه در جاهایی که رفت و آمد و دیگر کارهای روزمره در آن انجام می‌شود. به همین دلیل است که اتاق نشیمن تبدیل به یک انباری بی‌نظم و ترتیب می‌شود. اگر مکان‌های مهم خانه خلوتند برای این است که فرد دیگری آن بخش‌ها را تمیز و مرتب می‌کند.
D: احتکار باعث می‌شود در عملکرد اجتماعی، شغلی، خانوادگی و دیگر بخش‌های مهم زندگی فرد، رنج و نابسامانی پدید آید.
E: احتکار کردن و انبار کردن به دلیل مشکلات جسمانی و عارضه‌ی پزشکی نباشد. برای نمونه با آسیب مغزی، بیماری قلبی و عروقی و سندروم پریدر – ویلی قابل توجیه نباشد.
F: دلیل احتکار کردن با اختلال دیگری قابل توجیه نباشد. (برای نمونه: احتکار به خاطر وسواس‌های مرتبط با اختلال وسواسی – اجباری، کاهش انرژی در اختلال افسردگی عمده، دیلوژن‌ها در اسکیزوفرنی یا دیگر اختلالات سایکوتیک، نقص‌های شناختی در اختلال نوروکوگنیتیو شدید، محدودیت علاقه در اختلال طیف اوتیسم). این اختلال می‌تواند با برخی از اختلال‌‌های روانشناختی دیگر همایندی یا Comorbidity داشته باشد.
اسپسیفایر :
همراه با مال اندوزی افراطی : با جمع آوری فراوان و شدید اشیایی که مورد نیاز نیستند یا برای آنها جای کافی وجود ندارد همراه است.
به همراه بینش خوب: فرد می‌داند که باورها و رفتارهایش در زمینه‌ی احتکار و انبار کردن مشکل‌زا است.
به همراه بینش ضعیف: فرد تا اندازه‌ای باور دارد که رفتارهایش در زمینه‌ی احتکار و انبار کردن مشکل‌زا نیستند هر چند شواهد و دلایل خلاف این باور را اثبات کند.
بدون بینش و به همراه باورهای هذیانی: فرد بر این باور است که باورها و رفتارهای او مشکل‌زا نیستند.
سبب شناسی اختلال ذخیره کردن
در سبب شناسی این اختلال می توان به ویژگی بارز دودلی در خویشاوندان درجه ی اول افراد مبتلا اشاره کرد. در زندگی افراد مبتلا اغلب وقایع آسیب زا و استرس زا قبل از شروع این اختلال رخ داده است. تحقیقات دوقلویی نشان می دهد که ۵۰ درصد از این رفتار ناشی از عوامل ژنتیکی می باشد.احتکار یک اختلال است که ممکن است به تنهایی و یا به عنوان یک علامت اختلال دیگری بروز کند. افرادی که دچار این اختلال هستند، اختلال شخصیت وسواسی-اجباری (OCPD)، اختلال وسواسی-اجباری (OCD)، اختلال توجه / اختلال بیش فعالی (ADHD) و افسردگی نیز دارند.اختلالات شناختی، باورهای ناسازگارانه و رفتارهای اجتنابی نیز از عوامل دخیل در این اختلال می باشد.
افرادی که دچار مشکلات پردازش و دسته بندی اطلاعات هستند، افرادی که حافظه ضعیف یا مشکل در مهارت های تصمیم گیری دارند، ممکن است بیشتر در معرض تهدید قرار گیرند. ممکن است این اختلال با اضطراب اجتماعی همراه باشد، و آنها ممکن است بر اشیاء تکیه کنند تا نیازهای ذهنی و عاطفی خود را برآورده کنند. اموال آنها حافظه، احساس آسایش، هویت و تکمیل زندگی خود را فراهم می کند. به همین دلیل برای این افراد بسیار سخت است که مواردی را که ممکن است برای دیگران بی فایده به نظر برسد، دور انداخته و یا از بین ببرد.
همه گیری شناسی اختلال احتکار
به گزارش DSM 5 شیوع اختلال احتمار در آمریکا و اروپا حدود ۲ تا ۶ درصد برآورد شده است. برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این اختلال در مردان بیش از زنان رخ می‌دهد. این در حالی است نمونه‌های بالینی نشان می‌دهند بروز این اختلال در زنان بیش از مردان است. سمپتوم‌های احتکار در گروه سنی ۵۵ تا ۹۴ ساله، سه برابر کسانی است که در گروه سنی ۳۴ تا ۴۴ سال هستند.
نزدیک به نیمی از کسانی که به اختلال احتکار و انبار کردن دچار می‌شوند در خانواده‌ای زندگی کرده و رشد یافته‌اند که یکی از اعضای آن دچار این اختلال بوده است. ناتوانی در تصمیم‌گیری یکی از ویژگی‌های کسانی است که دچار این اختلال هستند. بیشتر این افراد می‌گویند که احتکار را پس از یک رویداد تروماتیک یا استرس‌زا (مانند مرگ یکی از عزیزان یا جنگ) آغاز کرده‌اند. نزدیک به ۷۵ درصد افراد دچار اختلال احتکار یک اختلال خلقی یا اضطرابی همایند نیز دارند.
انواع فرعی اختلال احتکار
۱- احتکار کتاب (bibliomania) : عبارت است از جمع آوری کتاب تا حدی که روابط اجتماعی یا سلامت فرد به خطر بیفتد. این افراد کتاب هایی را نگه می دارند که اصلا به دردشان نمی خورد. این افراد از یک کتاب چندین نسخه می خرند یا تعداد کتاب هایی که می خرند بیشتر از آن است که بتوانند بخوانند.
۲- احتکار حیوانات : این افراد تعداد زیادی حیوان در خانه ی خود نگه می دارند بدون آنکه بتوانند خانه خود را تمیز نگه دارند یا از این حیوانات به خوبی رسیدگی کنند. این افراد به حیوانات خود به شدت علاقه دارند.
۳- احتکار اطلاعات : این افراد هر چه را به دستشان می رسد، می خواهند نگه دارند، از دوستان و آشنایان خود دایم فایل های مختلف می گیرند و آنها را در هارد دیسک خود ذخیره می کنند. آنها اطلاعاتی را ذخیره می کنند که هرگز به آنها رجوع نخواهند کرد. آنها اطلاعات را حذف نمی کنند و اگر اطلاعات به طور اتفاقی حذف شود به شدت ناراحت و مضطرب می شوند.
درمان اختلال احتکار یا انبار کردن
- دارو درمانی
یافته‌های پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تنها یک سوم از بیمارانی که دچار احتکار هستند به دارو درمانی واکنش مثبت نشان می‌دهند. برای دارو درمانی اختلال احتکار از داروهای ضدافسردگی بهره گرفته می‌شود. داروهایی مانند کلومیپرامین، پاروکستین(پاکسیل)، فلووکسامین، سرترالین (زولفت) و سیتالپرام (سلکسا) از خانواده‌ی SSRI ها. این داروها می‌تواند اختلالات وسواسی و اجباری را کنترل کند ولی نمی‌تواند به طور کامل این اختلالات را درمان کند.
- درمان شناختی-رفتاری
برخی از روان‌شناسان بر این باورند که بهترین روش برای روان‌درمانی اختلال احتکار، درمان شناختی رفتاری یا همان CBT است. بسیاری از کسانی که به اختلال احتکار دچار بودند با این شیوه بهبود یافته و درمان شدند.
روان درمانی ERP که نوعی روان درمانی شناختی-رفتاری است، روی قرار دادن فرد در معرض محرک ها و ممانعت از پاسخ، تمرکز می کند. به نظر می رسد این نوع درمان بهترین درمان برای اختلال احتکار است. روش دیگر برای درمان این است که به این افراد می آموزند که چگونه به درستی درباره مایملک خود فکر کرده و درباره آن تصمیم بگیرند. گروه درمانی نیز یکی از روش‌هایی است که در بهبود اختلال احتکار موثر است اما باعث درمان کامل نمی‌شود.
منبع:
- راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانشناختی ویرایش ۵, DSM-۵
- خلاصۀ روان پزشکی کاپلان و سادوک بر اساس DSM-5
