پرخوابی ناشی از خواب ناکافی با افزایش و نظم بخشی به دوره های خواب درمان می شود اما اگر خواب آلودگی ناشی از حمله خواب، بیماری های طبی یا پرخوابی ایدیوپاتیک باشد معمولاً درمان های دارویی انجام می شود.
هیچ علاج قطعی برای درمان این اختلالات وجود ندارد اما این علایم با مودافینیل (Provigil، درمان خط اول) که یک داروی محرک بیداری است یا محرک های روانشناختی سنتی نظیر آمفتامین ها و مشتقات آنها (در صورت عدم پاسخ به مودافینیل).
در مورد حمله خواب داروهای سرکوب کننده خواب حرکات سریع چشم (REM) (مانند بسیاری از ضد افسردگی ها) برای درمان قوام باختگی (کاتاپلکسی) استفاده می شود.
این رویکرد از خصوصیات آنتی کولینرژیک این داروها برای سرکوب خواب REM بهره برداری می کنند. از آنجا که قوام باختگی نوعی نفوذ پدیده های خواب REM در حالت بیداری است منطق این کار روشن است.
بسیاری از گزارشها حاکی است که ایمی پرامین (توفرانيل) و پروترپتیلین( Vivactil) در کاهش یا حذف قوام باختگی کاملا ًمؤثرند. مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) به دلیل عوارض کمتر نسبت به ضدافسردگی های سه حلقه ای محبوبیت و رواج بیشتری پیدا کرده اند.
اخيراً ثابت شده است سدیم اکسی بات (Xyrem) در کاهش قوام باختگی مؤثر بوده است حتی در مواردی که قوام باختگی مقاوم به درمان به نظر می رسد.
مطالعات همچنان حاکی است که سدیم اکسی بات به بهبود خواب و تخفیف خواب آلودگی مرتبط با حمله خواب کمک می کند. هرچند درمان دارویی درمان انتخابی محسوب می شود اما رویکرد درمانی کلی شامل چرت های برنامه ریزی شده، تعدیل سبک زندگی، مشاوره روان شناختی، تعطیلات دارویی برای کاهش تحمل (در صورت مصرف محرک ها) و پایش دقیق مصرف نسخه ها، سلامت عمومی و وضعیت قلبی است.
“در ادامه با کلینیک اعصاب و روان هیربد همراه باشید”
حمله خواب
حمله خواب (نارکولپسی) عبارت است از خواب آلودگی مفرط روزانه و همراه با علایم فرعی معرف نفوذ خواب REM در حالات بیداری. این حملات خواب درواقع دوره های خواب آلودگی غیرقابل مقاومتند که منجر به دوره های خواب ۱۰ تا ۲۰ دقیقه ای می شوند و بعد از این دوره های خواب، بیمار دست کم به صورت موقت احساس رفع خستگی می کند.
این حملات ممکن است در مواقع نامتناسبی رخ دهند (مثل هنگام غذا خوردن، صحبت کردن، رانندگی، یا در حین رابطه جنسی). خواب REM شامل توهمات پس خواب و پیش خواب، قوام باختگی ( کاتاپلکسی) و فلج خواب است.
ظهور خواب REM ظرف ۱۰ دقیقه از شروع خواب (دوره های شروع خواب با REM) نیز شواهدی از حمله خواب محسوب می شود. این اختلال می تواند خطرناک باشد زیرا ممکن است منجر به تصادفات اتومبیل یا حوادث صنعتی شود.
حمله خواب آن گونه که زمانی تصور می شد نادر نیست. برآورد می شود که این اختلال در 0/02 تا 0/16 درصد بزرگسالان روی می دهد و تا حدودی زمینه خانوادگی دارد.
حمله خواب نوعی صرع یا اختلال روانزاد نیست، بلکه نوعی نابهنجاری در مکانیسم های خواب، بخصوص مکانیسم های مهارکننده REM است و در انسان، گوسفند و سگ مطالعه شده است.
حمله خواب ممکن است در هر سنی روی دهد، ولی اغلب در نوجوانی یا جوانی آغاز می شود و عموماً سن شروع آن پیش از ۳۰ سالگی است. این اختلال یا به کندی و به طور مداوم پیشرفت می کند و یا به سطح ثابتی می رسد که در سرتاسر عمر حفظ می شود.
شایع ترین علامت حملات خواب است: بیمار نمی تواند جلوی خواب خود را بگیرد. اغلب همراه این علامت نزدیک ۵۰ درصد موارد طول کشیده قوام باختگی (کاتاپلکسی) دیده می شود که عبارت است از افت ناگهانی قوام عضلانی، مانند پایین افتادن آرواره تحتانی، خم شدن سر به طرف جلو، ضعف ناحیه زانوها یا فلج تمام عضلات اسکلتی همراه با سقوط فرد (کلاپس).
بیمار اغلب در خلال دوره های کوتاه قوام باختگی بیدار می ماند ولی دوره های طولانی با خواب همراه است و در الکتروانسفالوگرافی (EEG) علایم خواب REM را نشان می دهد.
سایر علایم عبارت اند از توهمات پیش خوابی یا پس خوابی: تجارب روشن ادراکی یا دیداری که در شروع خواب یا هنگام بیدار شدن روی می دهد. بیمار اغلب لحظاتی دچار ترس می شود، ولی ظرف یک یا دو دقیقه به وضع روانشناختی کاملاً زبیعی برگشته و متوجه می شود که در واقع چیزی نبوده است.
علامت ناشایع دیگر فلج خواب است که اکثراً صبح هنگام بیدار شدن از خواب روی می دهد و در جریان آن بیمار بیدار و هشیار است ولی قادر به تکان دادن عضلات خود نیست.
اگر این علامت بیش از چند ثانیه طول بکشد (که در حمله خواب معمولاً چنین است) ممکن است بی نهایت ناراحت کننده شود. (دوره های کوتاه و منفرد فلج خواب در بسیاری از افراد غیر مبتلا به حمله خواب نیز مشاهده می شود). بیماران مبتلا به حمله خواب اظهار می دارند که شب ها سریعاً به خواب می روند ولی اغلب خوابشان منقطع است.
وقتی تشخیص از لحاظ بالینی روشن نیست، خواب نگاری چندگانه شبانه نشان دهنده دوره های REM در شروع خواب است. ثبت مکرر دوره نهفتگی خواب روزانه (ثبت چندین چرت با فواصل ۲ ساعته) شروع سریع خواب و معمولاً یک یا چند دوره REM در شروع خواب را نشان می دهد.
در ۹۰ تا ۱۰۰ درصد بیماران مبتلا به حمله خواب نوعی آنتی ژن الکوسیتی انسانی موسوم به HLA- DR2 یافت شده است که فقط در ۱۰ تا ۳۵ درصد افراد سالم دیده می شود. یکی از مطالعات جدید نشان داده است که بیماران مبتلا به نارکولپسی به کمبود عصب- رسانه هیپوکرتین دچار هستند؛ این ماده سبب تحریک اشتها و بیداری می شود.
مطالعه دیگری حاکی از آن است که تعداد نورون های هیپوکرتین (سلول های Hrct) در افراد مبتلا به نارکولپسی ۸۵ تا ۹۵ درصد کمتر از سایر افراد است.
حمله خواب نمونه پیش گونه نوعی خواب آلودگی است که بر اثر کژکاری دستگاه عصبی مرکزی پایه مکانیسم های خواب ایجاد می شود. علت این اختلال از کژکاری ژنتیک هیپوکرتین و نقصان آن ناشی می شود.
مشخص شده است که سیستم هیپوکرتین در حمله خواب نقش اساسی بازی می کند. در مدل حمله خواب در سگ ها جهش های گیرنده ۲ هیپوکرتین شناسایی شد که منجر به اختلال عملکرد این گیرنده می شد.
در حمله خواب انسانی در افراد دارای 10602* HLA – DQB1 سطوح گیرنده یک هیپوکرتین در مایع مغزی نخاعی (CSF) قابل شناسایی نیست. ارتباط قدرتمندی بین حمله خواب و یک HLA اختصاصی نشانگر یک فرایند خودایمنی است که سلول های حاوی هیپوکرتین را در دستگاه عصبی مرکزی CNS تخریب می کند.
مشخصه شکل کلاسیک حمله خواب (حمله خواب همراه با قوام باختگی) علایم چهارگانه است: (۱) خواب آلودگی روزانه مفرط، (۲) قوام باختگی، (۳) فلج خواب، و (۴) توهمات پیش خوابی. در بیماران دچار حمله خواب اغلب ساختمان خواب غیرطبیعی است که در آن خواب REM کم است.
بعد از شروع خواب هم در خواب شبانه و هم در چرتهای روانه شروع میشود. این یافته همراه با علایم چهارگانه نشان میدهد که حمله خواب یک سندرم نفوذ خواب REM است که احتمالاً بر اثر کژکاری مکانیسم های دروازهای تولیدکننده خواب REM ایجاد می شود.
ویژگی های علایم چهارگانه با خصوصیات خواب REM تناسب دارد. فلج خواب مشابه بی قوامی (آتونی) عضلات است که در خلال خواب REM دیده میشود.
توهمات پیش خوابی رؤیاهای واضحی هستند که هنگامی بروز می کنند که بیمار هنوز هوشیار است یا نیمه هوشیار. اما همه بیماران مجموعه کامل علایم را ندارند.
برآورد می شود که حمله خواب 10 تا 60 نفر از هر 10000 نفر را مبتلا می سازد. علایم اغلب در دهه دوم زندگی ظاهر می شوند. هیجانات قوی معمولاً به عنوان آغازگر و راه انداز قوام باختگی (کاتاپلکسی) عمل می کنند.
راه اندازهای هیجانی شایع عبارت اند از خنده و خشم. شدت قوام باختگی دامنه وسیعی از ضعف گذرا در زانوها تا فلج کامل در عین هوشیاری کامل دارد.
حملات قوام باحتگی از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشد. معمولاً بیمار قادر به صحبت نیست و ممکن است به زمین بیفتد. خواب شبانه اغلب منقطع است و ممکن است آشفتگی خواب قابل توجهی وجود داشته باشد.
بیماران ممکن است در ارتباط با حمله خواب افسردگی پیدا کنند بخصوص وقتی که حمله خواب درمان نشده است. انزوای اجتماعی، اشکال در اشتغال و فعالیت تحصیلی و ترس از رانندگی در حس فقدانی کهه بیماران دچار حمله خواب تجربه می کنند نقش دارد.
درمان حمله خواب
هیچ علاج قطعی برای نارکولپسی وجود ندارد، ولی می توان علایم آن را کنترل و اداره کرد. گاهیگاهی یک برنامه چرت زدن اجباری در فواصل منظم روز مفید واقع شده است و در برخی موارد این برنامه به تنهایی و بدون کمک دارو توانسته تقریباً به طور کامل بیماران را شفا دهد.
مودافیل (provigil) آگونیست گیرنده α1 آندرژیک است و مصرف آن توسط اداره سبب کاهش تعداد حملات خواب و بهبود عملکرد روانشناختی حرکتی در حمله خواب و بهبود عملکرد روانشناختی حرکتی در حمله خواب شده است.
این یافته نشاندهنده دخالت مکانیسم های نورآدرنرژیک در پیدایش این اختلال است. مودافینیل فاقد برخی از عوارض سوئی است که داروهای سنتی محرک روان دارند. با این حال، بالینگران باید مصرف آن را تخت نظر بگیرند و مراقب بروز تحمل به این دارو باشند.
متخصصین خواب اغلب داروهای سه حلقه ای یا SSRIs را برای کاهش کاتاپلکسی (قوام باختگی) تجویز می کنند. در این رویکرد از خاصیت سرکوب کنندگی خواب REM که در این داروها وجود دارد استفاده می شود.
از آن جا که احتمالاً کاتاپلکسی نوعی تزاحم پدیده های مربوط به خواب REM در حالت بیداری است. بنابراین استفاده از این داروها منطقی به نظر می رسد. بسیاری از گزارش ها نشان می دهد که ایمی پرامین (tofranil)، مودافینیل (provigil)، فلوکستین در کاهش یا رفع کاتاپلکسی کاملاً موثرند.
هرچند دارو درمانی روش انتخابی درمان محسوب می شود، ولی رویکرد درمانی باید شامل چرت های زمان بندی شده، تعدیل شیوه زندگی، مشاوره روانشناختی، عدم مصرف دارو در برخی روزهای خاص به منظور کاهش تحمل، و کنترل دقیق بر مصرف داروها، سلامت عمومی، ووضعیت قلبی بیمار باشد.
منبع:
1.راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانشناختی ویرایش ۵, DSM-5
2.خلاصۀ روان پزشکی کاپلان و سادوک بر اساس DSM-5
