بسیار در این باره خوانده و شنیده اید؛ سلامتی تنها نبود بیماری نیست! بلکه سلامت، محصول چهار بعد گوناگون از انسان یعنی سلامت جسم، سلامت روان، سلامت اجتماعی و سلامت معنوی است.
این ابعاد چهارگانه در کنار هم سلامتی و سالم زیستن را رقم می زنند. توجه داشته باشید سلامت روان از مهم ترین و اساسی ترین مقوله های حوزه بهداشت به شمار می رود که توجه به آن در سال های اخیر در اکثر نقاط جهان افزایش یافته است و جوامع و دولت های مختلف می کوشند تا شاخص های برخورداری از آن را مهیا سازند، جمعیت خود را حفظ کرده و این گونه کلید دستیابی به پویایی و شکوفایی را بدست آورند.
رضایت مندی از خویشتن و توانایی همدلی کردن با دیگران و احساس ارزشمندی و مفید بودن از مهم ترین نشانه های سلامت روان است که نقش احساس شادی و نشاط، داشتن یک خانواده سالم، بهره گیری از محیط های آموزشی و همچنین داشتن سبک زندگی سالم در رسیدن به این مهم حائز اهمیت است و بدون شک مناسب ترین زمان آموزش و توانمند سازی در این زمینه ها در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی است که جایگاه آن در خانه، مدرسه و دانشگاه است.
توجه داشته باشید دوره نوجوانی و جوانی دوره مهمی از تحول زندگی است که تغییرات اساسی و چشمگیر در جسم، روان و فکر فرد اتفاق می افتد و او را برای ورود به دنیای بزرگ سالی و همچنین پذیرش تعهدات و مسئولیت های گوناگون آماده می سازد. بایستی این نکته را در نظر داشت که این تغییرات در بافت خانواده و جامعه رخ می دهد و می تواند تأثیرات روان شناختی مهمی بر نوجوان بگذارد. تغییرات سریع جامعه و دگرگونی در سبک های زندگی، تحول فضاهای اجتماعی از مسائل مهم زندگی امروز است که تأثیرات بر سلامت روان نوجوان و جوان دارد. متاسفانه از دیر باز همواره مشکلات گوناگونی چون بزهکاری، خشونت و مصرف مواد سلامت روان نوجوان و جوان را تهدید می نموده است.
روانشناسان و محققان، عوامل مثبت تأثیرگذار در بهداشت روان را شامل اعتقادات و مناسک دینی و مذهبی، روابط مطلوب و درست خانوادگی و اجتماعی، شادی و نشاط، انگیزش و ذوق به زندگی، آرامش و اطمینان، تعادل و کارآمدی می دانند که نبود هر کدام می تواند برای فرد مشکلات روانشناختی و روانشناختی فراوانی را به دنبال بیاورد. متاسفانه در سال های اخیر انزوا، گوشه گیری و درون گرایی و افسردگی در افراد جامعه در حال افزایش است! به طوری که هر فردی در تنهایی خود مشغول انجام دادن کاری است. دقت داشته باشید این عمل به معنای بیگانگی مدنی است؛ زیرا فردی که هیچ گونه توجهی به دنیای اطراف خود و دیگر افراد ندارد و متوجه نیست که در محیط پیرامون خود چه می گذرد، ترجیح خود را بر تنهایی می گذارد و نمی داند که به تدریج سلامت روان خود به خطر می افتد و در سال های آینده به افسردگی دچار خواهد شد. می توان با اطمینان گفت این ها همه ناشی از بی توجهی به موضوع سلامت روان است.
شاید بد نباشد که بدانید نیمی از مشکلات سلامت روان از سن ۱۴ سالگی نوجوانان آغاز می شود. وقتی نوجوانان و جوانان استقلال بیشتری کسب می کنند، تصمیم گیری آن ها در رابطه با تندرستی و زمینه های دیگر مهم می شوند. شیوع اختلالات روانشناختی در بین جوانان موجب توسعه خودکشی در جهان شده است! براساس آخرین آمار منتشر شده، سالانه حدود یک میلیون نفر در اثر خودکشی می میرند! یعنی یک نفر در هر ۴۰ ثانیه! امروزه میزان خودکشی در بین نوجوانان و جوانان بسیار افزایش یافته است، به طوری که در یک سوم کشورهای جهان اعم از کشورهای توسعه یافته و حتی کشورهای در حال توسعه بیشترین گروه در معرض خطر خودکشی را تشکیل می دهند! خودکشی هم اکنون سومین علت مرگ در جمعیت ۱۵ تا ۴۴ سال کشورهای جهان است.
در بررسی مفهوم تاب آوری، نه فقط افزایش قدرت تحمل و سازگاری فرد در برخورد با مشکلات است، بلکه مهم تر از آن حفظ سلامت روان و ارتقاء آن است. توجه داشته باشید تاب آوری به افراد نوجوان و جوان توانایی می بخشد تا با مشکلات و ناملایمات زندگی و شغلی خود روبرو شوند، بدون اینکه دچار آسیب شوند و حتی این موقعیت ها را فرصتی برای ارتقاء و رشد شخصیت خود می دانند. سازمان بهداشت جهانی، قصد دارد همه توجهات را بر روی مشکلاتی که امروزه جوانان با آن روبرو هستند جلب کند و مباحثی درباره اینکه چه چیزهایی برای رشد، سلامت، شادی و نشاط، تاب‌آوری لازم می‌باشد را بیان کند.
در انتها بایستی به نقش مدارس در ارتقای سلامت روانشناختی نوجوانان و جوانان توجه نمود؛ بایستی مهارت شناسایی معضلات و بحران های روانشناختی دانش‌آموزان را به معلمان بیاموزیم تا در توصیف و حل مشکلات دانش‌آموزان خویش با کمک والدین و اولیای مدرسه و خود دانش‌آموزان به کار بندند و در مواقع ضروری دانش‌آموزان را به مراکز تخصصی مربوطه ارجاع دهند تا با مشکلات جدی تری روبرو نشوند! بایستی گفت مدرسه، بهترین موقعیت برای آموزش مهارت های گوناگون زندگی، انعطاف پذیری و سازش و همچنین تصمیم‌گیری صحیح به دانش‌آموزان می باشد و توسعه چنین آموزش هایی نقش موثری در پیشگیری از خودکشی فرد دارد. تلاش برای بهبود شرایط اجتماعی و فیزیکی مدارس، در ارتقای سلامت روان دانش‌آموزان بسیار موثر و حیاتی است. راهبردهای مختلف کاهش خشونت و آزار و اذیت در مدارس، توسعه فعالیت های تفریحی و شادی آور، تقویت همبستگی اجتماعی و نیز توسعه روابط و شبکه‌های حمایتی در مدارس در ارتقای سلامت نوجوانان جوانان موثر و مورد توجه است.
