تاثیر فضای مجازی بر سلامت روانشناختی جوانان و نوجوانان

کارشناسان معتقدند ارتباط­ های اجتماعی از طریق اینترنت ضعیف­تر از ارتباط­ های واقعی است و در دراز مدت به انزوای اجتماعی، افسردگی و به مخاطره افتادن سلامت روان افراد­ می انجامد.

مطالعات انجام شده نشان داده اند این افراد، در روابط اجتماعی مهارت های لازم را ندارند و از آسیب پذیری بالا و سلامت و بهداشت روانشناختی پایین، رنج می برند.

تهدید سلامت روان بدلیل استفاده بیش از حد از اینترنت

تنهایی، افسردگی، اضطراب، عزت نفس پایین برخی از مشکلات احتمالی است که کودکان در استفاده بیش از حد از اینترنت بصورت آنلاین با آن مواجه هستند.

کارشناسان معتقدند زمان بیش از حد بر روی وب می­تواند به کودکان آسیب برساند.

پیشنهاد کارشناسان این است که والدین باید در مورد سلامت روان کودکان خود بخصوص اگر بیش از ۴ ساعت در روز در مقابل صفحه نمایش(کامپیوتر، تماشای تلویزیون و بازی های ویدئویی) قرار گیرند، نگران باشند.

کارشناسان می­گویند کودکانی که زمان بیشتری را در مقابل صفحه نمایش صرف کرده­اند تمایل به تجربه سطوحی بالاتری از پریشانی روانشناختی، اضطراب و افسردگی را دارند و در استفاده بیش از ۴ ساعت این تمایل منفی شدیدتر دیده می­ شود.

این کارشناسان می­ افزایند: افزایش زمان استفاده از صفحه نمایش و قرار گرفتن در معرض رسانه­ ها با کاهش احساس پذیرش اجتماعی و افزایش احساس تنهایی و مشکلات ارتباطی و .. همراه است و فعالیت­ های اینترنتی خاص مانند سایت­ های شبکه­ های اجتماعی و بازی­ های چند نفره آنلاین با سطوح پایین­تر از سلامت همراه بوده است.

  گزارش ­های تهدید سلامت روان در جهان

 سلامت روان در بین کودکان و نوجوانان انگلیسی کاهش یافته است.

حدود ۳۰ % از نوجوانان در مدرسه (انگلیس) حداقل یکبار در هفته احساس غمگینی، عزت نفس پایین و افسردگی دارند و مقدار آن در میان دختران نسبت به پسران بالاتر است.

شاخص اعتماد بنیاد مک کوری، به این آمار دست یافته است که بالغ بر ۷۵۰ هزار نوجوان در انگلیس معتقدند هدفی برای زندگی ندارند و جوانان بیکار انگلیس از سلامت روان ضعیفی برخوردارند. 

جنبه‌های بحران­ زای فضای مجازی در ایران

یکی از آثار فضای مجازی شبکه­ های اجتماعی را در جوامع، به خصوص جوامع درحال گذار، ایجاد بحران هویت ملی و دینی می‏دانند.

براساس یک تقسیم­ بندی نسلی، نسل سوم بیشترین کاربران فضای مجازی در ایران بوده و بیش از نسل­های دیگر در معرض آثار ناشی از شبکه ‏های اجتماعی مجازی‌اند.

فضای مجازی نوعی از بحران هویت را در میان طیف گسترده­ای از جوانان به‌وجود آورده و این بحران هویت در زمینه­ های فردی ناهمگونی ­های هویتی را سبب شده و به نحوی تعادل اجتماعی را متأثر کرده است.

همچنین شبکه­ های اجتماعی مجازی، باعث تغییرات اساسی در نهادهای هویت‌ ساز شده­ اند و عوامل معناساز هویتی را دستخوش تغییر نموده‌اند. 

یکی از مهمترین عوامل برای تعیین اثر مثبت یا منفی رایانه مدت زمانی است که کودک یا نوجوان از آن استفاده میکند و مسئله دیگر نوع فعالیت هایی است که با آنها درگیر است.

وقتی بچه برای مدت طولانی از روز پای کامپیوتر می نشیند در سایر فعالیتهای تحصیلی، ارتباطی و اجتماعی دچار عقب ماندگی می‌شود.

تسلط کامل والدین بر مهارت های مربوط به استفاده از رایانه ها و اینترنت، هوشیاری آنها در این رابطه و از سوی دیگر فرهنگ سازی برای استفاده صحیح از فضای مجازی، می تواند تاثیر بسزایی در فراگیرى مهارت هاى مختلف زندگى و نیز آموزش هاى مرتبط با تحصیلات و مسائل علمی نسل جوان و نوجوان داشته باشد.

با این وجود، استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان در صورتى که نظارت والدین را به دنبال نداشته باشد، می تواند بستری برای بروز ناهنجاری اخلاقی و رفتاری باشد.

به عبارتی باید در نظر داشت فضای مجازی که می تواند با برنامه ریزی به بستری آموزشی و مفید تبدیل شود، با توجه به ویژگی هایی که دارد می تواند زمینه ساز خطراتی در تمامی سطوح و ابعاد زندگی باشد. 

فضای مجازی و اینترنت به رغم تمام کاربردها و کارکردهای مفید خود، آسیب های اجتماعی خاصی نیز دارد که نمی توان نسبت به آن بی تفاوت بود.

تاثیر این آسیب ها به ویژه در نسل در حال رشد کشور حساس تر بوده و دقت بیشتری را می طلبد.

آسیب های اجتماعیِ حاصل از ارتباط با اینترنت دامنه وسیعی دارد.

طوری که می توان حوزه آسیب های آن را از چندهویتی گرفته تا دسترسی به حساب های بانکی، هرزه نگاری، انتشار محتواهای مستهجن، تجاوز به حریم خصوصی افراد و اشاعه خشونت ترسیم کرد؛ آسیب هایی است که کارشناسان حوزه جامعه شناسی، ارتباطات و روانشنانسی بصورت مداوم از آنها صحبت می کنند.

آزادی بی حد و حصر در فضای مجازی، خلا قانون گذاری و عدم امکان حضور و نظارت پلیس بر تمام ابعاد آن موجب می شود که عده ای از کاربران بر اساس هنجارهای لحظه ای عمل کنند.

گمنامی، بی چهرگی و بی نامی افراد در اینترنت نه تنها پیگرد قانونی مجرمان را در فضای رایانه ای مشکل می سازد، بلکه زمینه گسترش آن را نیز فراهم می آورد.

هویت نوجوان در فضای پیچیده‌ی امروز چگونه شکل می‌گیرد؟

دسترسی آزاد نوجوان به اطلاعات خواسته و ناخواسته، مناسب و نامناسب، ضروری و غیرضروری همزمان اتفاق می‌افتد.

این دسترسی آزاد اختلالی را در فرایند هویت‌یابی نوجوان  ایجاد کرده است.

نوجوانی عمدتا دوران درونی کردن ارزشهای خانواده و اجتماع خود است و او  ارزشهایی براساس آن برای خود می‌سازد.

بدلیل اینکه در گذشته مرزهای خانواده محکم‌تر بود و اطلاعاتی که در جامعه در دسترس آنان قرار می‌گرفت، قابل کنترل بود، فرایند هویت‌یابی مسیر هموارتری را طی می‌کرد.

اما امروزه به دلیل دسترسی های غیرضروری، خواسته و ناخواسته، مفید و  غیرمفید، انباشت این اطلاعات موجب شده است که نوجوان امروز در فرایند هویت‌یابی و انتخاب ارزشها دچار مشکل جدی شود. 

 

با این وجود، من خانواده را دست بسته و مجبور نمی‌بینم.

بهترین کمک خانواده این است که ابتدا سلامت خود را حفظ کند. یعنی خانواده درگیر رفتارهای هنجار شکن و پرخطر نشود و دچار بحران جهان‌بینی نباشد.

به بیان دیگر بزرگترین کمک خانواده برای هویت‌یابی موفق، تنظیم رفتارهای مناسب است و همچنین یک رویکرد سالم در زندگی برای خود اتخاذ کند.

 

 افزایش شناخت نسبت به دوران نوجوانی نیز مفید است. امروزه نسبت به گذشته تغییرات مثبت قابل توجهی هم اتفاق افتاده است.

آنهم افزایش آگاهی خانواده است ولی هنوز هم این مقدار آگاهی برای همراهی نوجوان در گذر این دور از زندگی کافی نیست.

مواجهه تصادفی و ناخواسته کودکان با محتواهای مستهجن و غیراخلاقی.

فضای مجازی متاسفانه به مجالی برای نشر و تولید انبوهی از محتواهای غیرقانونی و غیراخلاقی بدل شده است و بدلیل تولید و نیز بازدید بسیار بالای کاربران از این محتواها، به راحتی از طریق موتورهای جستجو اینترنتی قابل یافتن بوده و حتی از طریق آنان این محتواها پیشنهاد نیز میشوند .

به نحوی که ممکن است کودک با جستجوی کلمه یا کلماتی که از دید او حتی معنای نادرستی ندارند، به واژه های غیر اخلاقی دیگر مرتبط شده و با آنان آشنا میشود و جستجو را بیشتر ادامه میدهد.

به همین دلیل بهتر است که برای جستجو از موتورهای امن تری غیر از #گوگل برای کودکان استفاده نماییم.

دسترسی آسان بیگانگان به اطلاعات خانواده از طریق کودکان

کودکان به دلیل عدم آشنایی با شیوه ها و ترفندهای بیگانگان ممکن است به سادگی اطلاعات خصوصی خانواده خود را در اختیار دیگران قرار دهند. بهتر است به آنان در این خصوص اطلاع رسانی و آموزش دهیم.

امکان ملاقاتهای خارج از کنترل خانواده برای کودک با همسالان و یا بزرگسالانی که کودک آنان را نمی شناسد.

کودک از طریق فضاهای بدون کنترل موجود میتواند با دیگرانی که ممکن است دوستان تحریم شده از طریق خانواده باشند و یا اشخاصی که خانواده شناختی نسبت به آنان ندارند، ارتباط برقرار کنند.

بهتر است که به ارتباط کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و اشخاصی که با آنان مرتبط هستند نظارت داشته و خطرات برقراری ارتباطهای نامتعارف با بیگانگان را به آنان آموزش دهیم.

آشنایی کودکان با محتواهای فکری و هیجانی که با سن و اطلاعات و نیز آموزه های تربیتی آنان تناسب و سازگاری ندارد.

فضای مجازی انبوهی از محتواهای مختلف با موضوعات گوناگون از مسائل جنسی گرفته تا روابط نامشروع و یا محتواهای خشونت آمیز و … را در خود دارد.

محتواهایی که هنوز کودک به دلیل شرایط سنی نمیتواند درکی نسبت به آنان داشته باشد و نباید از آنان مطلع شود. اما هوش هیجانی کودک او را به جستجو سوق میدهد.

سلامت روانی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی

چه باید کرد؟

عده ای برای جلوگیری از آسیب هایی که فضای مجازی بر جوانان و نوجوانان دارد، منع استفاده از اینترنت را توصیه می کنند؛ اما به عقیده روانشناسان این روش اشتباه ترین گزینه در این خصوص است که می تواند به عاملی تحریک کننده در گرایش بیشتر فرزندان به استفاده از اینترنت تبدیل شود.

ایجاد محدودیت باعث حساسیت بیشتر جوان و نوجوان می شود.

برای کاهش آثار مخرب فضای مجازی باید طریقه استفاده درست از این ابزار را به آنان نشان داد.

 بنابراین رفتار صحیح والدین و ارائه راهکارهایی که بهترین گزینه جهت تصحیح رفتار کودکان، نوجوانان و جوانان است و بیشتر از آنکه لجبازی فرزند را تحریک کند، موجب راهنمایی و همراهی آگاهانه آنها می شود.

راهکارهای پلیس فتا

زمان استفاده از اینترنت را محدود کنید.

– به نوجوان بیاموزید هر چیزی که در اینترنت می بیند یا می خواند حتماً و لزوما درست و واقعی نیست.

– روی سایت هایی که مراجعه می کند حتماً نظارت داشته باشید.

– با اطلاعات و تکنولوژی های جدید آشنا شوید.

دور ماندن والدین از پیشرفت های جدید باعث ایجاد شکاف نسلی بین آنها با فرزندانشان می شود.

– زمان هایی را اختصاص دهید تا همراه فرزندتان از سایت های مختلف دیدن کنید، راجع به محتوای آنها صحبت کنید و بازی و فعالیت هایی داشته باشید. در این صورت امکان نظارت شما بر فرزندتان فراهم می شود.

– به فرزند خود بیاموزید که ارتباط برقرار کردن در اتاق گفتگو درست مانند صحبت کردن با یک غریبه است و باید همان احتیاط هایی که در این زمینه به کار می رود باز هم رعایت شود.

– به او بگویید که هیچگاه نباید اطلاعات شخصی و خانوادگی را در اینترنت در اختیار دیگران قرار دهد.

– هرگز با کسی که در اتاق گفتگو آشنا شده ملاقات واقعی ترتیب ندهد.

– به بچه ها آموزش دهید که همان قوانینی که در ارتباطات واقعی رعایت می‌کنیم مانند فحش ندادن، استفاده نکردن از کلمات رکیک و طنزها و مطالب مبتذل و… باید در اینترنت نیز به کار گرفته شود.