روان‌گسیختگی کاتاتونی (Catatonic Schizophrenia) نوعی از روان‌گسیختگی است که شخص مبتلا به آن دچار اختلالات حرکتی شده و گاهی تا مدتی طولانی بدون حرکت یا صحبت کردن ثابت مانده و در برخی موارد دیگر افراد حرکات هیجانی یا بیش‌فعال از خود نشان می‌دهند.
در ادامه با کلینیک اعصاب و روان هیربد همراه باشید.
اختلال کاتاتونی (کاتاتونیک)
Catatonia
کاتاتونی می‌تواند در زمینه چندین اختلال روی دهد که اختلالات عصبی – رشدی، روان پریشی، دوقطبی، افسردگی و بیماریهای جسمانی دیگر (مثل کمبود اسید فولیک مغزی، اختلالات خودایمنی) از جمله آنها هستند.
ویژگی اصلی اختلال کـاتـاتـونـی، اختلال روانشناختی – حرکتی محسوس است که می‌تواند کاهش فعالیت حرکتی، کاهش مشارکت در طول مصاحبه یا معاینه جسمانی یا فعالیت حرکتی بیش از حد و عجیب و غریب را در برداشته باشد.
جلوه بالینی اختلال کـاتـاتـونـی می‌تواند گیج‌کننده باشد، به طوری که اختلال روانشناختی – حرکتی ممکن است از عدم پاسخدهی محسوس تا سراسیمگی بارز گسترش داشته باشد.
بی حرکتی می‌تواند شدید (بهت) یا متوسط (جمود خلسه ای و انعطاف پذیری مومی شکل) باشد. همچنین، کاهش گفتار ممکن است شدید (لالی) یا متوسط (منفی گرایی) باشد.
رفتارهای حرکتی بیش از حد عجیب و غریب می‌توانند پیچیده (مثل قالبی) یا ساده (سراسیمگی) باشند و پژواک گویی و پژواک کرداری را در برداشته باشند. در موارد شدید، همین فرد ممکن است بین فعالیت حرکتی کم و شدید نوسان کند.
ویژگی‌های بالینی که متضاد به نظر می رسند و جلوه‌های متغیر این تشخیص، در عدم آگاهی و کاهش شناسایی اختلال کـاتـاتـونـی دخالت دارند.
در طول مراحل شدید اختلال کـاتـاتـونـی، ممکن است فرد به نظارت دقیق نیاز داشته باشد تا از صدمه زدن به خود یا دیگران اجتناب کند.
مخاطرات بالقوه ناشی از سوء تغذیه، فرسودگی، تب شدید، و صدمه زدن به خود وجود دارند.
ملاک‌های تشخیصی اختلال کاتاتونیک در DSM5
A. سه (یا تعداد بیشتری) از نشانه های زیر در تصویر بالینی غالب هستند:
۱. بهت (یعنی، بدون فعالیت روانشناختی – حرکتی؛ برقرارنکردن ارتباط فعال با محیط).
۲. جمود خلسه‌ای (یعنی، القای منفعل وضع اندامی که در برابر نیروی جاذبه اختیار می‌شود).
۳. انعطاف پذیری مومی شکل (یعنی، بی اعتنایی، حتی مقاومت در برابر مستقر شدن توسط آزماینده).
۴. لالی (یعنی، بدون پاسخ کلامی یا خیلی کم؛ اگر زبان پریشی شناخته شده باشد، منتفی است).
۵. منفی گرایی (یعنی، مخالفت با دستورات یا محرک‌های بیرونی یا بدون پاسخ به آنها).
۶. وضع خاصی گرفتن (یعنی، نگهداری خودانگیخته و فعال وضع بدن در برابر نیروی جاذبه).
۷. ادا و اطوار (یعنی، کاریکاتور اعمال عادی عجیب‌وغریب، شکوهمند).
۸. رفتار قالبی (یعنی، حرکات تکراری، به طرز نابهنجار مکرر، بدون هدفمندی).
۹. سراسیمگی، که تحت محرک‌های بیرونی قرا ندارند.
۱۰ . شکلک درآوردن
۱۱. پژواکگ ویی (یعنی، تقلید کردن از گفتار دیگران).
۱۲. پزواک کرداری(یعنی، تقلید کردن از حرکات دیگران).
اختلات روانشناختی
در صورتی می‌توان از اختلال کـاتـاتـونـی مرتبط با اختلال روانشناختی دیگر (شاخص کاتاتونی) استفاده کرد که در طول دوره اختلال عصبی- رشدی، دوقطبی، افسردگی یا اختلال روانشناختی دیگر ملاک های اختلال کـاتـاتـونـی برآورده شده باشند.
شاخص کاتاتونی زمانی مناسب است که تصویر بالینی با اختلال روانشناختی – حرکتی محصوس مشخص شده باشد و حداقل سه مورد از ۱۲ ویژگی ثبت شده در ملاک A را در برداشته باشد.
کاتاتونی معمولاً در محیط بستری تشخیص داده می‌شود و در بالغ بر ۳۵ درصد افراد مبتلا به اسکیزوفرنی روی می‌دهد.
اما اکثر موارد کاتاتونی، افراد مبتلا به اختلالات افسردگی یا دوقطبی را شامل می‌شوند.
قبل از اینکه شاخص کاتاتونی در مورد اختلالات عصبی – رشدی، روان پریشی، دوقطبی، افسردگی یا اختلالات روانشناختی دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
انواع زیادی از بیماریهای جسمانی دیگر باید منتفی شده باشند؛ این بیماری‌ها شامل بیکاری‌های جسمانی ناشی از مشکلات عفونی، سوخت و سازی یا عصبی می‌شوند، ولی محدود به آنها نیستند.
(به «اختلال کاتاتونیک ناشی از بیماری جسمانی دیگر» مراجعه کنید).
کاتاتونی می‌تواند عارضه جانبی دارو نیز باشد.
به خاطر جدی بودن این عوارض، باید به امکان اینکه کاتاتونی ناشی از نشانگان بدخیم داروی ضدروانپریشی باشد، توجه خاصی مبذول شود.
نشانه‌ها
این اختلال علایم عمومی روان‌گسیختگی (F20) را دارد.
گرچه علایم کاتاتونیایی زودگذر ممکن است در انواع دیگر روان‌گسیختگی نیز وجود داشته باشد اما در روان‌گسیختگی کاتاتونی علایم بالینی غالب عبارتند از:
- گیجی
بصورت کاهش واکنش به محیط در حرکات یا فعالیت‌های غیرارادی
- هیجان ظاهراً بدون محرک خارجی
- ژست
پنداشت و نگهداری آگاهانهٔ ژست‌های نامناسب یا عجیب
- منفی گرایی
مقاومت به ظاهر بدون محرک نسبت به دستورات یا تلاش برای حرکت دادن
- انعطاف‌پذیری مومی
نگهداری بدن یا اعضا در شرایط غیرتحمیلی
در صورتیکه در زمینه مسایل مربوط به اختلال کاتانونی نیاز به مشاوره روانشناختی دارید می‌توانید از خدمات دپارتمان بزرگسالان کلینیک اعصاب و روان هیربد بهره ببرید.
منبع:
- راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانشناختی ویرایش ۵, DSM-۵
- خلاصۀ روان پزشکی کاپلان و سادوک بر اساس DSM-5
