مشخصه های اختلال شخصیت وسواسی- جبری، محدود بودن هیجانات، منظم و مرتب بودن، مداومت و پافشاری، سرسختی و یکدندگی، و بلاتصمیمی است.

خصیصه محوری این اختلال عبارت است از کمال طلبی و انعطاف پذیری به گونه الگویی نافذ و فراگیر.

“در ادامه با کلینیک اعصاب و روان هیربد همراه باشید”

همه گیرشناسی

براساس DSM-5 میزان شیوع اختلال شخصیت وسواسی- جبری 2 تا 8 درصد است.

این اختلال در مردان شایعتر از زنهاست و بیش از همه در فرزندان اول خانواده تشخیص داده می شود.

همچنین در بستگان تنی (بیولوژیک) و درجه اول افراد مبتلا بیشتر از جمعیت عمومی پیدا می شود.

در سابقه این بیماران حاکم بودن مقررات سفت و سخت اغلب به طور مشخص وجود دارد.

فروید این فرضیه را مطرح کرده بود که اختلال مزبور، به مشکلاتی مربوط است که در مرحله مقعدی رشد روانشناختی-جنسی و عموماً حول و حوش دو سالگی روی می دهد، اما این نظریه در مطالعات گوناگون تأیید نشده است.

تشخیص

بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی-جبری، در مصاحبه، رفتاری شق و رق، رسمی، و خشک دارند.

نمی شود گفت که حالت عاطفیشان کند یا تخت است، بلکه شاید محدود (constricted) توصیف خوبی از آن باشد.

اینها در صحبت کردن پیشدستی نمی کنند و خلقشان معمولاً جدی است.

ممکن است از اینکه خودشان بر جریان مصاحبه مسلط نیستند، مضطرب گردند.

پاسخ های بسیار پر طول و تفصیلی به سؤالات می دهند.

مکانیسم های دفاعی مورد استفادة آنها عبارت است از دلیلی تراشی، جداسازی (isolation)، ذهنی سازی، وارونه سازی (واکنش وارونه)، و ابطال .(undoing)   

خصایص بالینی

مشغولیت ذهنی افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری به قواعد، مقررات، نظم و ترتیب، تر و تمیزی و شسته رفتگی، جزئیات، و دستیابی به کمال است.

همین صفات باعث می شود کلیت شخصیت آنها در مجموع، محدود و بسته باشد.

آنها مصرانه معتقدند که از قواعد باید به دقت پیروی کرد و قادر نیستند آنچه را به نظرشان تخطی می آید، تحمل کنند.

به همین دلیل انعطاف پذیر نیستند و سعه صدر (tolerance)  ندارند.

آنها می توانند مدت ها کار کنند، و اصلاً کار طولانی،امری روزمره برای آنهاست و لازم نیست برای آن تغییری در زندگی خود ایجاد کنند که در نتیجه نتوانند به آن انطباق یابند.

بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری، مهارت های بین فردی چندانی ندارند.

رسمی، جدی و فاقد شوخ طبعی اند.

آنها مردم را از خود فراری می دهند، نمی توانند حد وسط را بگیرند و به اصرار می خواهند دیگران را تحت سلطه خواسته های خود در آورند.

اما اگر کسی به نظرشان مقتدرتر از خود آنها بیاید، خواست های او را به نحوی آمرانه برآورده می سازند.

آنها چون از اشتباه کردن می ترسند، نمی توانند به تصمیم قاطعی برسند و دائم درباره تصمیمی که می خواهند بگیرند، فکر میکنند.

گرچه بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری اکثر اوقات وضع زناشویی پایداری دارند و در کار خود نیز کفایت و شایستگی از خود نشان می دهند، اما دوستان زیادی ندارند.

هر چیزی که روال زندگی این ها را  بخواهد به هم بزند، ممکن است به اضطراب فراوان و یک سلسله اعمال آیینی (rituals) منجر شود که آنها بر زندگی خود تحمیل می کنند و می خواهند به دیگران هم تحمیل کنند.

تشخیص افتراقی

هرگاه وسواس های فکری و عملی عودکننده در کار باشد، اختلال وسواسی – جبری را باید در محور  I مطرح کرد.

افتراق میان بیماران سرپاییِ دارای برخی صفات وسواسی – جبری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری شاید از همه دشوار تر باشد.

تشخیص اختلال شخصیت را تنها زمانی باید مطرح کرد که بیمار مثمر ثمر بودن خود را از نظر شغلی و اجتماعی به مقدار چشمگیری از دست داده باشد.

در برخی از بیماران، اختلال هذیانی هم ممکن است همزمان با اختلالات شخصیت وجود داشته باشد که باید ذکر کرد.

سیر و پیش آگهی

اختلال شخصیت وسواسی – جبری سیری متغیر و غیرقابل پیش بینی دارد که گاهی وسواس های فکری یا عملی هم ممکن است در آن راه پیدا کند.

برخی از نوجوانان مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری ممکن است در بزرگسالی به افرادی گرم، گشاده نظر و بامحبت تبدیل شوند.

اما در برخی دیگر، این اختلال ممکن است مقدمه اسکیزوفرنی باشد یا چند ده سال بعد که روند سالخوردگی آن را تشدید کرد، ممکن است به اختلال افسردگی اساسی تبدیل شود.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری اگر در موقعیت هایی قرار گیرند که مستلزم کاری روشمند، استدلالی، یا دقیق باشد، ممکن است موفق باشند، اما اگر با اتفاق غیرمنتظره ای رو به رو شوند، بسیار آسیب پذیر می شوند و زندگی خصوصی خود را نیز ممکن است وقف کار خود بکنند.

در این افراد، اختلالات افسردگی، به ویژه از نوع دیر آغاز، شایع است.

درمان

روان درمانی. بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری بر خلاف بیماران دچار سایر اختلالات شخصیت اغلب خود می دانند که بیمارند و لذا خودشان به جست و جوی درمان برمی آیند.

این بیماران که از تحصیلات خیلی بالایی برخوردارند و خیلی هم معاشرتی اند، تداعی آزاد (free association)  و درمان غیر هدایت گرانه را خیلی ارج می نهند.

اما این درمان ها اغلب طولانی و پیچیده است و بروز مشکلاتی از نظر انتقال متقابل در آنها شایع است.

از گروه درمانی و رفتاردرمانی هم گاه نتایج خوبی به دست می آید.

در هر دو به راحتی می شود تعاملها یا توضیحات غیرانطباقی بیمار را در جا قطع کرد و مانع شد.

این مانع شدن از بیمار برای انجام کامل رفتار عادتیش باعث افزایش اضطراب او می شود و به این ترتیب او را آماده و مستعد آموختن راهبردهای جدید مدارا (coping) می سازد.

به علاوه، در گروه درمانی اغلب بیمار به خاطر تغییراتی که در رفتار خود می دهد، پاداش های مستقیمی دریافت می کند که شاید در رواندرمانی های فردی آن قدرها ممکن نباشد.

دارودرمانی. کلونازپام (klonopin) بنزودیازپینی با مصارف ضد تشنجی است که علایم بیماران دچار اختلال وسواسی – جبری شدید را تخفیف میدهد، ولی هنوز معلوم نیست که در اختلال شخصیت وسواسی – جبری هم مفید واقع می شود یا نه.

اگر علایم و نشانه های اختلال وسواسی – جبری (OCD)غالب شود، کلومی پیرامين (anafranil) و داروهای سروتونرژیک نظير فلوکستین (معمولاً به مقدار mg80-60 در روز) ممکن است مفید واقع گردد.

نفازودون (serzone)ممکن است برای برخی بیماران مفید باشد.

سایر اختلالات شخصیت معین

این طبقه در  DSM-5 برای بیمارانی نگه داشته شده است که با هیچ یک از اختلالات شخصیتی که قبلاً ذکر شد، قابل انطباق نیستند.

اختلال شخصیت پرخاشگر منفعل (passive – aggressive) و اختلال شخصیت افسرده را امروزه از جمله نمونه های آن می دانند.

اگر محدودیت طيف رفتارهای بیمار یا وجود صفت خاصی در او – مثل مقابله جویی (oppositionalism)، آزارگری (سادیسم)، یا آزارخواهی(مازوخیسم) – منظور باشد، باز در همین دسته می توان قرار داد.

بیماری هم که خصایص بیش از یک اختلال شخصیت را دارد، اما ملاک های کامل هیچ اختلال شخصیتی را به طور کامل ندارد، باز می تواند در همین دسته گنجانده شود.

منبع:

1.راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانشناختی ویرایش ۵, DSM-۵
2.خلاصۀ روان پزشکی کاپلان و سادوک بر اساس DSM-5