اختلال خلقی فصلی (seasonal affective disorder, SAD) نوعی افسردگی است که با تغییر فصل ایجاد و برطرف می‌شود.
معمولا دوره آن در اواخر پاییز یا اوایل زمستان شروع شده و طی بهار و تابستان پایان می یابد.
دوره های افسردگی می تواند در تابستان نیز اتفاق بیفتد ولی نسبت به افسردگی های فصلی در زمستان بسیار کمتر محتمل است.
در ادامه با کلینیک اعصاب و روان هیربد همراه باشید.
نشانه ها و علایم اختلال خلقی فصلی
اختلال خلقی یک اختلال جداگانه محسوب نمی شود. نوعی افسردگی است که طی الگوی فصلی عودد می کند.
برای تشخیص اختلال خلقی فصلی فرد به همان ملاک های تشخیصی افسردگی اساسی دچار است که در فصولی مشخص برای حداقل دو سال ظاهر می شوند.
افسردگی های فصلی قاعدتاً شایع‌تر از افسردگی‌های غیر فصلی هستند.
نشانگان افسردگی اساسی:
- احساس افسردگی اکثرا روزها، تقریباً هر روز
- احساس ناامیدی و بی ارزشی
- انرژی کم
- از دست دادن ذوق و علاقه برای انجام فعالیت‌هایی که قبلاً لذتبخش بودند.
- مشکلات خواب
- تغییراتی در اشتها و وزن
- کندی در حرکت یا بی‌قراری
- مشکل در تمرکز
- فکر کردن مکرر در مورد مرگ و خودکشی
نشانگان الگوی زمستانی اختلال افسردگی فصلی:
- انرژی کم
- پرخوابی
- پرخوری
- اضافه وزن
- ولع برای مصرف کربوهیدرات ها (مواد غذایی حاوی قند، فیبر و نشاسته)
- تمایل به انزوای اجتماعی
نشانگان کمتر شایع که در افسردگی فصلی تابستانی دیده می‌شود:
- کم اشتهایی با کاهش وزن
- بی خوابی
- تحریک پذیری
- بی قراری
- اضطراب
- دوره هایی از رفتارهای پرخاشگرانه
عوامل خطراختلال خلقی فصلی
عواملی که احتمال خطر اختلال خلقی فصلی را افزایش می‌دهد:
- زن بودن. این اختلال در زنان چهار برابر بیشتر از مردان رخ می‌دهد.
- زندگی در دور دست‌های استوا. این اختلال در افرادی که ساکن قطب جنوب یا شمال هستند، بیشتر رخ می دهد.
- تاریخچه خانوادگی. افرادی که سابقه خانوادگی سایر انواع افسردگی را دارند، بیشتر احتمال دارد دچار این اختلال شوند.
- ابتلا به اختلال افسردگی یا اختلال دوقطبی. علایم افسردگی در افرادی که دچار این شرایط هستند با تغییر فصل می‌تواند بدتر شود.
- سنین جوانی. افراد جوان بیشتر از افراد مسن در معرض خطر اختلال خلقی فصلی هستند. این اختلال حتی در کودکان و نوجوانان دیده‌شده‌است.
علل اختلال خلقی فصلی نا مشخص است، ولی تحقیقات به سرنخ‌های بیولوژیکی دست یافتند:
- افراد دچار افسردگی خلقی فصلی احتمالاً در تنظیم سروتونین که یکی از عصب رسانه‌های موثر در خلق و خو است، مشکل دارند. یک مطالعه در این زمینه بدین نتیجه دست یافت که افراد دچار اختلال خلقی فصلی، پروتئین انتقال دهنده سروتونین در زمستان 5 درصد بیشتر از ماه‌های تابستان است. پروتئین انتقال دهنده سروتونین بالاتر ، باعث می‌شود سروتونین کمتری در محل سیناپس ها در دسترس باشد، زیرا عملکرد انتقال دهنده این است که عصب رسانه را به محل پیش سیناپسی نورون بازیافت کند.
- افراد مبتلا به اختلال خلقی فصلی احتمالاً بیش از حد هورمون ملاتونین تولید می کنند. تاریکی تولید ملاتونین را افزایش می‌دهد که خواب را تنظیم می‌کند. از آنجایی که در زمستان روزها کوتاه‌تر می شوند، تولید ملاتونین افزایش می‌یابد، و افراد مبتلا به اختلال خلقی فصلی احساس خواب آلودگی و خستگی بیشتری می‌کنند و ریتم بیولوژیکشان معمولاً با تأخیر رخ می‌دهد.
- افراد مبتلا به اختلال خلقی فصلی، کمتر ویتامین D تولید می‌کنند. به اعتقاد محققین ویتامین D نقش کلیدی در فعالیت سروتونین دارد. کمبود این ویتامین با علایم جدی بالینی افسردگی ارتباط دارد.
درمان‌های پزشکی و روان درمانی‌ها
چهار نوع درمان اصلی برای اختلال خلقی فصلی وجود دارد:
- دارودرمانی
- نور درمانی
- روان درمانی
- تقویت ویتامین D
این درمان‌ها می‌تواند به تنهایی یا ترکیبی استفاده شوند.
دارو درمانی
داروهای مانع بازجذب سروتونین (SSRIs) برای درمان اختلال افسردگی فصلی استفاده می‌شود.
سازمان غذا و داروی آمریکا استفاده از بوپروپیون، نوع دیگری از داروهای ضد افسردگی را برای درمان اختلال خلقی فصلی تأیید کرده‌است.
مانند سایر داروها، این داروها نیز عوارض جانبی خود را دارند. با پزشک خود درمورد خطرات احتمالی استفاده از این دارو برای شرایط فعلی خود صحبت کنید.
ممکن است لازم داشته باشد سایر انواع دیگر ضد افسردگی‌ها را تجربه کنید تا به دارویی برسید که بدون عوارض مشکل‌زا علائم شما را بهبود بخشد.
برای اطلاعات بنیادین درمورد داروهای SSRIs و سایر داروهای سلامت روان از این صفحه بازدید کنید.
نور درمانی
از دهه 1980، نور درمانی درمان شاخص اختلال خلقی فصلی به حساب آمده‌است.
این ایده از این جا آمده است که نوردرمانی با مواجهه روزانه فرد در برابر نور روشن و مصنوعی جایگزین نور خورشید از دست رفته در ماه‌های پاییز و زمستان می‌شود.
با نشستن در برابر باکس نوری ، به شکل روزانه از اوایل پاییز تا بهار، نشانه‌های اختلال خلقی فصلی کاهش می یابند.
اکثر اوقات باکس‌هاس نوری اشعه ماوراء بنفش را فیلتر می‌کنند و لازم است فرد 20 تا 60 دقیقه در معرض 10000 لوکس از نور سرد- سفید فلورسنت قرار گیرد، چیزی در حدود 20 برابر بیشتر از نور معمول در خانه.
روان درمانی
درمان شناختی- رفتاری (CBT)، نوعی از روان درمانی است که برای اختلال خلقی فصلی مؤثر واقع می‌شود.
درمان شناختی رفتاری کلاسیک برای درمان اختلال خلقی فصلی تطبیق داده‌شده است (CBT-SAD).
این درمان تطبیق یافته براساس تکنیک‌های درمان شناختی- رفتاری مانند شناسایی افکار منفی و جایگزینی آن‌ها با افکار مثبت تر همراه با تکنیکی به نام فعالسازی رفتاری انجام می‌شود.
فعالسازی رفتاری دنبال این است که به افراد کمک کند با شناسایی فعالیتهای لذتبخش و سرگرم‌کننده، چه خانه چه بیرون، با زمستان منطبق یابند.
ویتامین D
همانطور که گفته شد، مکمل ویتامین D به خودی خود به عنوان درمان مؤثر اختلال خلقی فصلی نیست.
دلیل پنهان برای استفاده از آن این است که سطوح پایین ویتامین D در خون در افراد مبتلا به اختلال خلقی فصلی مشاهده شده‌است.
سطوح پایین این ویتامین معمولاً به دلیل کمبود دریافت آن در رژیم غذایی یا مواجهه کم با نور خورشید است.
با این حال، شواهد برای استفاده از این نوع درمان مختلف است.
در حالی که برخی تحقیقات پیشنهاد می‌کنند که مکمل ویتامین D پا به پای نوردرمانی مؤثر است، برخی دیگر به این نتیجه رسیدند که ویتامین D اثری ندارد.
نکته کلیدی
برخی افراد به طور کلی سبک زندگی متفاوتی در فصول مختلف سال دارند که می‌تواند بر خلق و خوی آن‌ها اثر گذارد.
مثل بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، امکان سفر و غیره.
مثلاً برخی مشاغل در فصلی از سال پر رونق تر هستند و در مواقع دیگر کم رونق که این مسئله می‌تواند روی خلق و خوی فرد شاغل و اعضای خانواده اثر گذارد.
در این دست موارد نه تنها درمان‌های مذکور مناسب نیست، بلکه حتی فرد تشخیص اختلال خلقی فصلی نمی‌گیرد .
و بهتر است برای مشکلات خلقی یا اضطرابی پیش آمده تحت نظر متخصص سلامت روان قرار گیرد و طبق شرایط خود درمان دارویی یا روانشناختی را پیگیری کند.
منبع: NIMH
