اثر دارونما در روانشناسی چیست و چگونه کار می کند؟

اثر دارونما چیست ؟‌ ذهن انسان می‌تواند  اثر بسیار قدرتمندی بر روی بدن داشته باشد. در برخی از موارد این ذهن است که می‌تواند به درمان مشکلات بدن کمک کند. ذهن و روح انسان حتی قادر است فرد را فریب دهد و او را وادار به پذیرش درمان‌ های تقلبی که اثر درمانی واقعی را ندارند نماید. به این پدیده اثر دارونما هم می‌گویند. در ادامه با کلینیک اعصاب و روان هیربد همراه باشید.

در برخی از شرایط چنین تأثیری به اندازه‌ای قدرتمند خواهد بود که می تواند اثر درمان‌های واقعی پزشکی را ایجاد کند، اما اثر دارونما چیزی بیشتر از یک تفکر مثبت است. اثر دارونما اغلب در پژوهش‌ها برای کمک به پزشکان و دانشمندان انجام می شود تا اثر درمانی و روانشناختی برخی از داروهای جدید شناسایی گردد. برای درک اهمیت این اثر، باید بدانیم دارونما چگونه کار می‌کند و چه اثری بر روی بدن دارد.

منظور از دارونما چیست؟

اثر دارونما به عنوان پدیده‌ای تعریف می‌شود که در آن برخی از افراد بعد از خوردن یک ماده غیر فعال، احساس خوبی پیدا می‌کنند.

خوب حالا سؤال اینجاست که دارونما چیست ؟ دارونما ماده‌ای بدون اثر درمانی است (مثل آب استریل شده، محلول سالین یا قرص شکر). معمولاً از دارونماها به عنوان درمان مصنوعی یا تقلبی در برخی از موارد استفاده می‌کنند. این اثر می‌تواند پاسخ بسیار واقعی در بیماران ایجاد کند.

اولین سؤالی که در مورد اثر دارونما به ذهن خطور می‌کند این است: چرا افراد به خاطر درمان‌های غیر واقعی، چنین اثر واقعی را تجربه می‌کنند؟

انتظارات بیمار نقش بسیار مهمی در پاسخ دارونما دارد. هرچقدر فرد انتظار کارکرد بهتری از روند درمانی داشته باشد احتمال بروز پاسخ دارونما نیز بیشتر خواهد بود. در بیشتر موارد، فرد اصلاً نمی‌داند به جای داروی واقعی، دارونما دریافت می‌کند. در عوض، بر این باور است که در حال دریافت یک سری داروی واقعی است. دارونماها برای اینکه شبیه داروی واقعی باشند طراحی می‌شوند. حالا این درمان می‌تواند هر چیزی همچون قرص، ماده تزریقی یا مایع قابل مصرف باشد. در هر حالت مواد به کار رفته در آن هیچ اثر واقعی بر روی بیماری و درمان آن نخواهد داشت.

باید به این نکته توجه داشته باشید که دارونما و اثر دارونما دو موضوع متفاوت هستند. واژه دارونما به خودِ ماده غیر فعال اطلاق می‌شود اما اثر دارونما به هرگونه اثری که بعد از مصرف دارو ایجاد می شود بر می‌گردد.

دارونماها چگونه در تحقیقات پزشکی به کار می روند؟

در تحقیقات پزشکی، برخی از بیماران  ممکن است دارونما را دریافت نمایند و برخی از آنها تحت درمان واقعی قرار گیرند. هدف از انجام اینکار تعیین مؤثر بودن داروهای واقعی بر روی بیماری است.

اگر افرادی که داروهای واقعی را دریافت می‌کنند نسبت به آن هایی که دارونماها را دریافت می‌نمایند اثرات بهتر و قابل توجه تری داشته باشند می‌توان ادعا کرد دارو مؤثر بوده است. با اینکه دارونماها هیچ تأثیری بر روی بیماری ندارند اما می‌توانند تأثیر واقعی بر روی احساس برخی از افراد داشته باشند. اینکه چنین اثری چقدر قدرتمند است به فاکتورهای مختلفی بستگی خواهد داشت. مواردی که بر روی تأثیر دارونماها اثر می‌گذارند عبارتند از:

• ماهیت بیماری
• قدرت باور فردی که دارو را دریافت می کند.
• نوع پاسخی که بیمار انتظار دیدنش را دارد.
• نوع پیام مثبتی که پزشک در مورد مؤثر بودن درمان منتقل می‌کند.
• ژن نیز در این شرایط می‌تواند دخیل باشد.

مزایای استفاده از اثر دارونما:

یکی از بزرگترین مزایای استفاده از اثر دارونما در پزشکی و مطالعات روانشناسی این است که به افراد اجازه می‌دهد اثراتی که انتظارات می‌تواند بر روی روند درمان داشته باشد را به حداقل برسانند.

اگر محققان انتظار داشته باشند به یک نتیجه خاص برسند ممکن است به طور غیر عمد، چنین مواردی را به روند درمانی منتقل کنند. همین امر باعث می‌شود شرکت کنندگان مطالعه انتظار محققان را حدس بزنند. در نتیجه رفتارهای شرکت کنندگان به احتمال زیاد تغییر پیدا می‌کند.

برای به حداقل رساندن چنین مواردی، محققان گاهی از اوقات تلاش می‌کنند از مطالعه دو سر کور استفاده کنند. در چنین مطالعاتی هم شرکت کنندگان و هم ازمایش کنندگان در مورد اینکه چه کسی درمان واقعی دریافت می‌کند و چه کسی در حال دریافت دارونماست بی اطلاع می‌مانند. در چنین شرایطی محققان بهتر می‌توانند اثر دارو و دارونما را بررسی کنند.

به عنوان مثال اجازه دهید فرض کنیم شرکت کننده‌ای برای یک مطالعه داوطلب شده است. محققان این مطالعه قصد دارند مؤثر بودن داروی سردرد جدید را شناسایی نمایند. بعد از مصرف دارو، فرد متوجه می‌شود که سردردش به سرعت ناپدید شده  و احساس بهتری دارد. با این حال بعداً متوجه می‌شود در گروه دارونما بوده و دارویی که دریافت کرده یک قرص شکر معمولی بوده است! یکی از اثرات قدرتمند دارونماها در کاهش درد است. بر اساس تخمین‌های زده شده، تقریبا ۳۰ الی ۶۰ درصد افراد بعد از خوردن دارونماها احساس کاهش درد دارند.

اثر دارونما در تجربیات روانشناسی:

در تجربیات روانشناسی، اثر دارونما به عنوان یک درمان درونی یا ماده‌ای که هیچ اثر شناخته شده‌ای ندارد به کار می‌رود. محققان ممکن است از دارونما برای گروه کنترل استفاده کنند. گروه کنترل گروهی است که شرکت کنندگان آن در معرض دارونماها قرار می گیرند. اثر این نوع درمان با نتایج درمان‌های واقعی در گروه های آزمایشی مقایسه می شود.

اگرچه دارونماها هیچ درمان واقعی بر روی بدن ندارند، اما محققان دریافته‌اند که این مواد می‌توانند اثرات فیزیکی و روانشناختی زیادی بر روی بدن داشته باشند. شرکت کنندگان در گروه کنترل، تغییراتی در ضربان قلب، فشار خون، سطح اضطراب، درک درد، خستگی و حتی فعالیت مغزی شان تجربه می‌کنند. این اثرات نشان دهنده نقش مغز در سلامت جسمی و ذهنی افراد است.

 علل بروز اثر دارونما:

با اینکه محققان به خوبی اثر دارونما را می‌شناسند و کارکردش را تأیید می‌کنند اما هنوز به درستی علت بروز این امر را نمی‌دانند. تحقیقات بر روی این موضوع همچنان ادامه دارد. فاکتورهای مختلفی ممکن است در توضیح اثر دارونما نقش داشته باشد که در ادامه برخی از آن ها را با هم مرور می‌کنیم:

دارونما ممکن است پاسخ هورمونی در بدن ایجاد کند:

یکی از توضیحات احتمالی در مورد اثر دارونما این است که چنین داروهایی می‌تواند باعث تحریک انتشار اندورفین‌ها در مغز شود. اندورفین‌ها کاهنده‌های درد طبیعی بدن هستند که ساختاری شبیه مورفین و سایر مسکن‌های این چنینی دارند و می تواند به عنوان مسکن طبیعی در بدن عمل کند.

محققان توانسته‌اند اثر دارونما را به کمک اسکن‌های مغزی نشان دهند. این اسکن‌ها نشان می‌دهد نواحی از مغز که گیرنده اندورفینی زیادی دارند در گروه درمانی و گروه دارونما فعال می‌شود.

 انتظارات فرد می‌تواند بر روی پاسخ دارونما مؤثر باشد:

یکی دیگر از توضیحات احتمالی در مورد اثر دارونما وجود شرایطی همچون انتظار، انگیزه و بررسی موقعیت است. در برخی از شرایط، دارونما را می توان با درمان واقعی به کار برد تا اثر مطلوب ایجاد شود.

افرادی که انگیزه بالایی در مورد روند درمانی خود دارند یا قبلا کارکرد روند درمانی فعلی را تجربه کرده‌اند بیشتر از سایرین اثر دارونما را تجربه خواهند کرد. حتی انگیزه و شوق پزشک در تجویز چنین داروهایی می‌تواند بر روی پاسخ بیمار اثر بگذارد. اگر پزشکی در مورد درمان موجود بسیار مثبت فکر کند بیمار نیز می تواند از چنین دارویی نفع ببرد.

دارونما حتی می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند

برخی از افراد هستند که نشانه‌های منفی را به عنوان پاسخی برای دارونماها بروز می‌دهند. این پاسخ به عنوان اثر nocebo شناخته می‌شود. به عنوان مثال بیمار ممکن است بعد از خوردن دارونما مواردی همچون حالت تهوع، سردرد یا سرگیجه را گزارش کند.

 اثر دارونما چقدر قدرتمند است؟

با اینکه پاسخ دارونما می‌تواند بر روی احساس بیماران اثر بگذارد. اما تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد چنین پاسخی، درمان قابل ملاحظه‌ای بر روی بیماری زمینه‌ای نخواهد داشت. یکی از مطالعات مروری بزرگ بیش از ۲۰۰ مطالعه بر روی دارونماها را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده که چنین داروهایی اثر بالینی زیادی بر روی بیماری ندارد.

در عوض اثر دارونما می‌تواند بر روی نتایج گزارش شده توسط بیمار به خصوص درک حالت تهوع و درد اثر بگذارد.

با اینحال مطالعه مروری دیگری بیان می‌کند هم درمان واقعی و هم دارونما اثرات مشابهی دارد. نویسندگان این مطالعه نتیجه گرفته‌اند که دارونماها زمانی که به درستی مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند به عنوان برنامه درمانی به بیمار سود برسانند.