بسیاری از شما در مورد آزمون معروف لکه‌های جوهر رورشاخ (Rorschach inkblot test) شنیده اید که در آن از پاسخ دهندگان خواسته میشود تصاویر مبهم جوهر را بررسی کنند و سپس آنچه را که می‌بینند توصیف کنند.
این آزمون اغلب در فرهنگ عامه ظاهر میشود و غالباً به عنوان روشی برای افشای افکار، انگیزه‌ها یا خواسته‌های ناخودآگاه فرد به تصویر کشیده میشود.
برای آشنایی بیشتر با این آزمون در ادامه با کلینیک اعصاب و روان هیربد همراه باشید.
تست جوهر رورشاخ نوعی تست روانشناختی تصویری است که در سال 1921 توسط یک روانشناس سوئیسی به نام هرمان رورشاخ (Hermann Rorschach) ایجاد شد. این تست معمولاً پس از آزمایشMMPI-2 برای ارزیابی شخصیت و عملکرد عاطفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در یک بررسی در سال 2004 بر روی 412 روانشناس بالینی توسط انجمن روانشناسی آمریکا، مشخص شد که 82٪ از آنها گاهی اوقات از تست جوهر رورشاخ استفاده می‌کنند.
تاريخچه تست رورشاخ
مطمئناً رورشاخ نخستین کسی نبود که پیشنهاد داد که تفسیر یک فرد از یک صحنه مبهم نشانگر جنبه‌های پنهان شخصیت آن فرد است. او ممکن است از تأثیرات متنوعی برای ایجاد آزمون معروف خود الهام گرفته باشد.
رورشاخ به عنوان یک انسان، به کلکسوگرافی یا هنر ساخت تصاویر از لکه‌های جوهر، علاقه مند بود. او هرچه بزرگتر می‌شد، علاقه متقابل به هنر و روانکاوی پیدا کرد. او حتی مقالاتی را منتشر کرد که در آن آثار هنری بیماران روانشناختی را تجزیه و تحلیل می‌کرد و نشان می‌داد که از هنر تولید شده می‌توان برای یادگیری بیشتر در مورد شخصیت‌های آنها استفاده کرد.
حتی یک بازی ایجاد شده در سال 1896 شامل ایجاد هیولاهای جوهر افشان برای استفاده از آن به عنوان نوعی داستان یا شعر بود. همچنین آلفرد بینت (Alfred Binet) ایده استفاده از نقاشی‌های لکه‌های جوهر به عنوان روشی برای تست خلاقیت را آزمایش کرده بود و در اصل برنامه ریزی شده بود تا در تست‌های هوش خود از لکه‌های جوهر استفاده کند.
رورشاخ با الهام از سرگرمی‌های دوران كودكی خود و همچنین مطالعات خود در مورد نمادگرایی رویایی زیگموند فروید، شروع به ایجاد یك روش منظم در استفاده از لكه‌های جوهر به عنوان یك ابزار ارزیابی كرد.
چگونه رورشاخ آزمون لکه‌های جوهر را کشف کرد؟
رورشاخ پس از مطالعه بیش از 400 فرد، از جمله بیش از 300 بیمار روانشناختی و 100 فرد عاقل، رویکرد خود را توسعه داد. کتاب Psychodiagnostik رورشاخ در سال 1921، ده لکه جوهر ارائه داد که از ارزش تشخیصی بالایی برخوردار بودند. این کتاب همچنین به تفصیل رویکرد او در ارزیابی پاسخ آزمون را توضیح داده است. قصد او هنگام ایجاد آزمون، ایجاد آزمون شخصیت پرسشنامه استفاده عمومی‌نبود. درمقابل، هدف وی ایجاد آزمایشی بود که می‌تواند در تشخیص بیماری اسکیزوفرنی به کار رود.
کتاب رورشاخ موفقیت چندانی پیدا نکرد و او فقط یک سال پس از انتشار کتاب، ناگهان در 37 سالگی درگذشت. با این وجود، پس از انتشار کتاب، طیف گسترده ای از سیستم‌های امتیاز دهی پدیدار شده و این تست به یکی از محبوب ترین تست‌های روانشناختی تبدیل شد.
آزمون لکه‌های جوهر رورشاخ چگونه عمل می‌کند؟
برای درک چگونگی عملکرد تست‌های لکه‌های جوهر، مهم است که درک کنیم از چه اجزایی تشکیل شده و چگونه اجرا میشود.
- تست رورشاخ از 10 تصویر لکه جوهر تشکیل شده است که برخی از آنها به رنگ مشکی، سفید یا خاکستری و برخی از آنها رنگی است.
- یک روانشناس یا روانپزشکی که برای استفاده، امتیاز دهی و تفسیر آزمون آموزش دیده است، هریک از این ده کارت را به مخاطب نشان می‌دهد. در طول آزمون، به فرد مورد آزمون هر یک از ده کارت، یک به یک ارائه میشود.
- از آن فرد خواسته میشود توصیف کند که از نظر او کارت چگونه است.
- مجاز است که آزمایش کنندگان کارتها را در هر موقعیتی که ممکن است افراد بخواهند نگه دارند، خواه وارونه یا به پهلو.
- پاسخ دهندگان آزاد هستند هر طوری که می‌خواهند تصویر مبهم روی کارت را تفسیر کنند.
- آنها همچنین ممکن است به هر روشی که می‌خواهند پاسخ دهند. مثلاً ممکن است بگویند که در کارت یک چیز یا چندین چیز متفاوت را می‌بینند یا حتی اصلاً هیچ چیز نمی‌بینند.
- آزمایش کنندگان می‌توانند به طور کلی بر روی تصویر، روی جنبه‌های خاصی از تصویر یا حتی بر فضای سفید که تصویر را احاطه کرده است، تمرکز کنند.
- پس از پاسخ دادن، روانشناس سؤالات دیگری را مطرح خواهد کرد تا فرد در مورد برداشت‌های اولیه خود بیشتر توضیح دهد.
- روانشناس همچنین تعداد زیادی از متغیرها را از جمله اینکه آیا فرد به کل تصویر نگاه می‌کند، ارزیابی می‌کند. سپس این مشاهدات در پروفایلی از فرد تفسیر و گردآوری میشود.
بدین ترتیب مفسران آزمون رورشاخ در هنگام تحلیل پاسخ‌های مربوط به جوهرها دقیقاً به دنبال چه چیزی هستند؟ محتوای واقعی پاسخ‌ها یک چیز است، اما عوامل دیگر نیز ضروری هستند. برخی از مواردی که مفسران به دنبال آن هستند عبارتند از:
- چگونه پاسخ دهندگان تصویر را توصیف می‌کنند. در هر کارت پاسخ‌های خاصی رایج است، بنابراین امتیازدهندگان کدی را در دست دارند که چنین پاسخ‌هایی را مشخص می‌کند.
- چه مدت طول می‌کشد تا پاسخ دهند. گذشتن مدت زمان طولانی قبل از ارائه پاسخ ممکن است نشان دهد که مخاطب از آنچه می‌بیند “شوکه شده” است.
- عواملی به عنوان عوامل تعیین کننده شناخته می‌شوند، که می‌توانند شامل مکان، فرم، رنگ و سایه زنی باشند که باعث ایجاد پاسخ می‌شوند.
- نظرات اضافی یا نامربوط. هر گونه اظهار نظر اضافی که بیان شده است، هیچ بخشی از پاسخ اصلی نیست.
- محبوبیت یا اصالت پاسخ‌های داده شده. برخی از پاسخ‌ها بسیار متداول است، در حالی که برخی دیگر ممکن است بسیار منحصر به فرد تر باشند. پاسخ‌های غیرقابل انعطاف پذیری قابل توجه است زیرا ممکن است نشان دهنده اختلال در الگوهای تفکر باشد.
تفسیر تست لکه‌های جوهر
کارت اول در آزمون رورشاخ یک تصویر متقارن سیاه و سفید است که پاسخ دهندگان اغلب آن را خفاش، پروانه یا حشره توصیف می‌کنند. دیدن اشکال حیوانات یا انسانها پاسخ رایج به هر یک از 10 کارت است.
به عنوان مثال، کارت سوم اغلب به عنوان دو شخصیت انسانی که درگیر نوعی تعامل هستند دیده میشود. تصور میشود که پاسخ‌های این کارت اطلاعاتی در مورد نحوه تعامل فرد با افراد دیگر ارائه می‌دهد. پاسخ نسبتاً سریع شاید نشانگر سهولت در کنار دیگران بودن و راحت بودن در روابط اجتماعی باشد. در مقابل پاسخ با تأخیر ممکن است نشان دهد که فرد با کشمکش‌هایی در تعاملات اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کند.
برخی از لکه‌های جوهر حاوی رنگ قرمز هستند که بعضی اوقات به عنوان خون تلقی می‌شوند. پاسخ به چنین کارت‌هایی می‌تواند نشانه ای از چگونگی برخورد مردم با تهدیدات آسیب یا چگونگی برخورد با خشم باشد. تصاویر رابطه جنسی نیز اغلب در بسیاری از کارتها مشاهده میشود.
چگونه از آزمون لکه‌های جوهر به عنوان یک ابزار تشخیصی استفاده میشود؟
اگرچه آزمون رورشاخ مدتهاست که تست روانشناختی رایجی است، اما ارزش آن نیز به شدت مورد سؤال قرار گرفته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بین 43 تا 77 درصد روانشناسان بالینی از رورشاخ به عنوان یک ابزار ارزیابی استفاده می‌کنند. با این حال، یک بررسی نتیجه گیری کرده که آزمایش رورشاخ اعتبار کمی‌به عنوان یک ابزار تشخیصی دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد که پاسخ‌های مشخصی به جوهرها ممکن است نشانه اسکیزوفرنی و احتمالاً اختلال دو قطبی و اختلال شخصیت اسکیزوتایپی باشد. با این حال، مطالعات نشان می‌دهد که پاسخ به لکه جوهر مربوط به اختلال استرس پس از سانحه، اختلالات اضطرابی، اختلال سلوک، اختلال افسردگی اساسی، اختلال شخصیت وابسته، اختلال شخصیت خودشیفتگی، اختلال عملکرد و یا اختلال شخصیت ضد اجتماعی نیست.
انتقادات مربوط به آزمون رورشاخ
علی رغم محبوبیت در آزمون رورشاخ، این موضوع همچنان مورد بحث و جدال قابل توجه قرار گرفته است. بسیاری از انتقادات درباره نحوه گرفتن آزمون و اینکه آیا نتایج دارای ارزش تشخیصی هستند، تأکید می‌کنند.
نگرانی‌های مربوط به ارزیابی آزمون لکه‌های جوهر
این آزمون به دلیل عدم انجام مراحل استاندارد، روش‌های امتیاز دهی و قواعد به شدت مورد انتقاد قرار گرفته شده است.
قبل از سال 1970، تقریباً پنج سیستم امتیاز دهی وجود داشت که به طرز چشمگیری متفاوت بودند که اساساً پنج نسخه مختلف آزمون را نشان می‌دادند. در سال 1973، جان اکسنر (John Exner) سیستم جامع امتیاز دهی جدیدی منتشر کرد که قوی ترین عناصر سیستم‌های قبلی را در هم می‌آمیخت. سیستم امتیاز دهی اکسنر اکنون رویکرد استانداردی است که در مدیریت، امتیاز دهی و تفسیر آزمون رورشاخ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نگرانی‌های مربوط به اعتبار و قابلیت اعتماد ضعیف
علاوه بر انتقادهای زود هنگام از سیستم‌های امتیاز دهی ناسازگار، عوامل مخرب بیان کردند که اعتبار ضعیف این تست به معنای عدم شناسایی دقیق بیشتر اختلالات روانشناختی است. همانطور که تصور می‌کنید، نمره دهی به آزمون می‌تواند یک روند کاملاً ذهنی باشد.
یکی دیگر از انتقادات اساسی در مورد رورشاخ این است که فاقد قابلیت اطمینان است. به عبارت دیگر، دو پزشک حتی در هنگام مشاهده پاسخ‌های یک فرد پاسخ دهنده ممکن است به نتیجه گیری‌های بسیار متفاوتی برسند.
نگرانی‌ها در مورد تشخیص
این آزمون در تشخیص بیماریهایی اثربخشی دارد که با تفکر تحریف شده مانند اسکیزوفرنی و اختلال دو قطبی شناخته شده‌اند. با این حال برخی از کارشناسان هشدار می‌دهند که از آنجا که سیستم امتیاز دهی اکسنر حاوی خطاهایی است، پزشکان در صورتی که به سیستم اکسنر خیلی تکیه داشته باشند ممکن است مستعد تشخیص بیش از حد اختلالات روانشناختی باشند.
آزمون‌های لکه‌های جوهر می‌توانند اطلاعات مفیدی را ارائه دهند
این آزمون در درجه اول در روان درمانی و مشاوره انجام میشود و افرادی که مرتباً از آن استفاده می‌کنند، اغلب این کار را به عنوان روشی برای به دست آوردن اطلاعات کیفی در مورد نحوه احساس و عملکرد یک فرد انجام می‌دهند. سپس درمانگر و مراجع می‌توانند برخی از این موارد را در طول درمان بیشتر مورد بررسی قرار دهند.
علیرغم بحث و انتقادات در مورد استفاده از آن، امروزه آزمایش رورشاخ همچنان در شرایط متنوعی از جمله در مدارس، بیمارستانها و دادگاهها به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برخی از افراد بدبین معتقدند که رورشاخ چیزی غیر از علوم شبه نیست. در سال 1999، برخی روانشناسان خواستار توقف کامل استفاده از لکه‌های جوهر رورشاخ برای اهداف کلینیکی شدند تا اینکه محققان بهتر بتوانند مشخص کنند که کدام نمرات معتبر بوده و کدام‌ها نامعتبر هستند.
در گزارش بعدی، یافته‌های متفاوتی از سودمندی تست لکه‌های جوهر وجود داشت. محققان به این نتیجه رسیدند كه در حالی كه آزمون دارای مشكلاتی است، اما در شناسایی اختلالات فکری مهم است. محققان اظهار داشتند: ارزش آن به عنوان معیار اختلال تفکر در تحقیقات اسکیزوفرنی به خوبی پذیرفته شده است. همچنین به طور مرتب در تحقیقات در مورد وابستگیو در موارد کمتری، در مطالعات مربوط به خصومت و اضطراب استفاده میشود. علاوه بر این، شواهد اساسی استفاده از رورشاخ را به عنوان معیارهای بالینی هوش و اختلال تفکر توجیه می‌کند.
سخن آخر
امروزه، برخی روانشناسان رورشاخ را صرفاً یادگاری از گذشتگان روانشناسی، دانش شبه موازی با فارنولوژی و فراروانشناسی عزل کرده و از رده خارج می‌کنند.
برخی از کارشناسان معتقدند که اگرچه رورشاخ مطمئناً ارزش انتقاد دارد، اما بی ارزش نیست. استفاده از آزمون در شناسایی اختلالات تفکری به خوبی تثبیت شده است و تحقیقات موجود نشان می‌دهد که اعتبار آزمون بیشتر از شانس است. در حالی که آزمایش لکه‌های جوهر ممکن است ابزاری مناسب نباشد، می‌تواند در شناسایی برخی بیماری‌های روانپزشکی و همچنین ارزیابی روان درمانی نقش مفیدی داشته باشد.
منبع: verywellmind
